From: Deniz Akkus Kanca (deniz@arayan.com)
Date: Thu 19 Sep 2002 - 01:39:36 EEST
Çar 18 Eyl 2002 :46 tarihinde þunlarý yazmýþtýnýz:
Araba ile bu noktada donanim urunleri arasindaki en onemli fark,
> bilesenlerin birbiri ile uyumlu tasarlanmis olmasi. Bugun bir bilgisayari
> farkli ureticilerin parcalarini alip kendiniz toplayabilirsiniz. Ama bir
> arabayi farkli ureticilerden parca alip kendiniz toplayamazsiniz. Araba
> parcalari bilgisayar parcalari gibi moduler, standartlari belli, ve hepsi
> birbiri ile uyumlu degil.
Aslýnda uyumlu da tüketiciden bu uyum gizlenir :). Sahiden de artýk hiç bir
araba üreticisi sýfýrdan dizayn yapmaz. Çeþitli "component"larda uzmanlaþan
yan sanayiler vardýr, bunlar pek çok dizayn iþini bu component'un içinde
çözümlerler. Örneðin Bosch Fren firmasý salt fren componentlarý tasarlar. Bu
frenleri hem Mercedes'e satar, hem Fiat'a.
Ama tüketiciye eriþebilen bir standardizasyon yoktur, bunda haklýsýnýz.
> Bu da bizi su noktaya getiriyor: Acaba araba alirken verdigimiz paranin ne
> kadari "lisans"lara, ne kadari uretim, hammadde, teknik servis, vs. gibi
> yaratilan katma degere gidiyor? Mesela Renault'un hicbir lisans, patent vs
> gibi bir itirazi olmasaydi da, isteyen kaliplarini, tasarimlarini, yedek
> parca spesifikasyonlarini serbestce alip kendi renault fabrikasini
> kurabilse, ve birbirleri ile rekabet etseler, Renault otomobiller kaca
> satilirdi? Herhalde bunu tum patent ve lisanslari GPL olan bir araba
> gormeden bilemeyecegiz.
Bilemeyeceðiz tabii. Fakat bu marj sandýðýnýzdan daha düþük. Araba
firmalarýnýn ciddi bir yatýrým gereksinimi oluyor. Stok maliyetleri yüksek
ve sýfýr stokla çalýþmalarý çok zor. Aðýr malzemelerin tedariki ile
uðraþýyorlar, ciddi hammadde, stoklama ve tedarik masraflarý oluyor. Aslýnda
bu iþin içine, araba firmalarýnýn fabrikalarýnda kullandýklarý tezgahlarda
gömülü olan lisans, patent vb gibi masraflarý da katmak gerekir. Onlarý da
araba firmalarý, tezgah üreticilerine, özel malzeme üreticilerine (Kevlar
vs.) ödüyor.
Bu bakýmdan Fikri mülkiyet hakký/fiziki maliyet oraný en yüksek olan iþ
yazýlýmcýlýktýr, bu neredeyse kesin.
> Benim gorusum, bu durumda yine son kullanici maliyetlerinin ciddi sekilde
> dusecegi yonunde.
Bir miktar düþerdi herhalde. Yazýlýmda olduðu gibi 100'e bir olacaðýný
düþünmüyorum.
> Dusmanlik? Hayir, benim imseye bir dusmanligim yok. Bununla birlikte, GPL
> mantiginin gelismeyi ne kadar hizlandirdigini goruyorum, ve bundan baska
> alanlarda da faydalanabilir miyiz diye merak ediyorum.
Evet, bu yavaþ yavaþ oluyor ve hayatý "content" üretmek olan firmalar için
ciddi bir tehlike oluþturuyor. Örneðin bir yere gidecekseniz Internet'e
bakýp, oraya gitmiþ olan çeþitli bireylerin tecrübelerini öðrenebilirsiniz.
Bu, sizi, seyahat programlarýnýn, seyahat dergilerinin tüketicisi olmaktan
çýkarýr.
Internet'in kendisi tüketici/üretici rollerini daha akýþkan hale getirebilecek
güce sahip. Bir bilgisayar, bir Internet baðlantýsý -- siz de bir dijital
yayýncýsýnýz.
GPL, ürettiðiniz ufak tefek bu content'lerin bir araya getirilerek toplamý bir
kiþinin üretmesinden çok daha detaylý ve doðru olan "kamu bilgi daðarcýðý"nýn
oluþmasýný mümkün kýlýyor.
Özellikle ABD'de broadband'in yaygýnlaþmasý ile birlikte son zamanlarda
getirilmeye baþlanan kýsýtlamalar bu bakýmdan çok düþündürücü: Statik IP
vermemek, broadband sözleþmelerinde sunucu çalýþtýrýlmayacaðýna dair
kýsýtlamalar getirmek, abonelerin Internet çýkýþlarýnda güvenlik duvarý ile
çeþitli portlara (örneðin port 80) yasak getirmek, download hýzýný upload
hýzýndan çok daha yüksek tutmak vb. Bunlarýn teknolojinin çoðunluða daha ucuz
getirilmesi, güvenlik vb gibi açýklamalarý var tabii. Bir açýklamasý da,
teknolojinin bu geliþmesi sayesinde content üretir hale gelen tüketiciyi
tekrar salt tüketici konumuna indirgemek.
> >Uzun laf?n k?sas?, telif hakk?ndan ba?ka bir uygulamaya geçmek veya
> >telif hakk? uygulamas?n?n yöntemini de?i?tirmek ve aradaki arac?lar? yok
> >etmek gerekli. Bunun henüz do?al, uygulanabilir bir çözümü yok.
>
> Iste ben de bundan bahsediyorum. Yani bilgi, fikir vs. artik cok kolay
> heryerden erisilebilir hale geldigi icin butun aracilarin katma degeri
> falan kalmadi artik, bunlara gerek yok.
Peki aracýlarýn bunun farkýnda olmadýðýný ve mücadele etmeyeceklerini mi
sanýyorsunuz? DRM vs. gibi uygulamalarýn altýnda yatan gerçeklerden bir
tanesi Internet'i de bir "eðlence ortamý" haline indirgemek. Tüketicilerin
olduðu, bunlarýn çeþitli üreticilerin ürettiði profesyonel içerikle
beslendiði bir ortam. Tüketicilerin kendi kendilerine içerik oluþturmaya
baþlamasý bazý kesimleri cidden rahatsýz etmekte ve bilinçli olduðunu
düþündüðüm bir mücadeleye itmekte.
> "Sanatsal", ozgun uretimlere bir sey diyemem ama, mesela "HowTo" lardan
> baslayarak, insanlara bir bilgi-beceri edindirmeyi amaclayan her tur urun
> GPL benzeri lisanslarla, ve kullanicilarinin da serbest katilimiyla, cok
> daha kisa surede mukemmelstirilemez mi? Mesela neden Linux 'un How-To'lari
> gibi bir dokuman gibi "Sigarayi birakmanin kolay yolu" gibi bir dokuman da
> GPL lisansi ile gelismesin? Boyle bir seye herkes kendi deneyimlerini
Bu konularda ABD'den örnek vermek zorundayým, çünkü Internet etrafýnda yaþam
en fazla orada yaygýnlaþmýþa benziyor. Herhangi bir konuda (bilgisayar
içeriði olmayan) bir þeyler arayýn. Profesyonel içeriðin yanýsýra ve belki
çok daha detaylý kiþisel sayfalar, dernek siteleri, belli konu etrafýnda
tanzim edilmiþ gönüllüler gruplarý vb bulacaksýnýz.
Bu bahsettiðiniz gerçekleþiyor.
> >GPL, telif hakk? ile ilgili yapt?r?m?n art?k tamamen suni ve
> >uygulanabilirlikten uzak oldu?unu fark eden bir lisans. Dolay?s?yla
> >telif hakk? için bir para istemiyor. Fakat salt orjinal eser üreterek
> >ya?amak isteyecek birisinin nas?l hayat?n? idame ettirece?ine de bir
> >cevap getirmiyor.
>
> Aslinda, bir cevap getiriyor. O da, ayni konuda bir hizmet uretmeniz, ve
> onu satmaniz.
Bu "baþka bir iþte çalýþmak" olur benim gözümde. Yani adamýn yapmak istediði
iþ web sunucusu yazmak ise, vaktinin önemli bir kýsmýný çeþitli kurumlarda
web sunucusu kurarak, web sunucu uygulamasýný özelleþtirerek harcamasý farklý
bir iþte çalýþmaktýr.
> Ayrica, programciliktan bahsederken, fiilen maasli isi acik kaynak program
> gelistirmek olan bircok insan var. Belki roman yazmiyorlar, ancak, telif
> hakki falan talep etmeden programciliktan para kazanan insanlar giderek
> artiyor. Ve ben bunlarin giderek bilisim sektoru disina da yayilacagini
> tahmin ediyorum.
Linux daðýtým þirketlerinin istihdam ettiði bir kaç kiþi mevcut.
Zaten iþin komik tarafý, yazýlan yazýlýmlarýn aðýrlýklý çoðunluðunun hiç bir
zaman telif hakký karþýlýðý satýlmayacaðý. Bugüne kadar üretilmiþ olan
yazýlýmlarýn toplamýný alsanýz, aðýrlýklý çoðunluðu, iþi bilgisayar olmayan
çeþitli þirketlerdeki bilgisayar kadrosunun, þirket içinde kullanýlmak üzere
hazýrladýðý yazýlýmlar çýkar. GPL, bu firmalar için bir çýkýþ olabilir -- þu
anda alternatifleri sýfýrdan kendileri yazdýrmak veya telif hakký bedeli
ödeyerek kapalý yazýlým satýn almak. Ýþleri yazýlým satmak olmayan bu
firmalarýn yazýlýmlarýnýn açýk kaynak kodlu olmasýndan bir zararlarý yok,
aksine kendileri de açýk kaynak kodlu yazýlým kullanabileceklerinden dolayý
faydalarý var. Onlar bunu farkedince (etmeye yavaþ yavaþ baþlýyorlar..) GPL
daha da yaygýnlaþacak diye tahmin ediyorum.
> Iste ben de diyorum ki, bu maliyet, oncelikle bilginin maliyeti. Yani,
> yuzlerce araba sirketi var, milyonlarla dolarlik butcelerle arastirma
> yapan, ancak hepsi her turlu teknolojiyi, sadece kendileri kullanabilmek
> uzere ararstirdigi icin, kendi sirketlerinden baskasina bunun hicbir
> faydasi olmuyor, herkes ayni teknolojileri kendi kendine tekrar
> arastiriyor.
Yine üretim tecrübesini ve masraflarýný çok fazla göz ardý ettiðinizi
düþündüðümü söylemek zorundayým. Bu arada, patent mantýðý, patentlenen
teknolojinin "know-how"unu açar. Yani Patent Ofisi'ne gidip Kevlar'ýn
formülünü ve nasýl üretildiðini öðrenirsiniz. Ama patenti bitmediði için
Kevlar'ý Mevlar adýnda üretmeniz yasaklanmýþtýr.
Ayrýca GPL öncesi de bir paylaþým sistemi vardý, halen de var: kamu mülkiyeti.
Patent, 15 yýl koruma getirir. 15 yýl öncesinin patenti kamu mülkiyetine
geçer ve istediðiniz gibi kullanýrsýnýz. Teknolojinin deðiþme hýzý 15 yýlý
çok önemli kýlmayan sektörlerde bu oldukça iyi iþlemektedir. Örneðin ilaç
endüstrisi: en son ilaçlar patent altýndadýr, ama meþhur ilaç Prozac'ýn
patenti sanýrým bu yýl doluyor. Tabii en son ilaca ihtiyaç duyan ve talep
edilen bedelleri ödeyemeyenler için bu bir çözüm deðil (örnek, AIDS ilaçlarý
ve Latin Amerika - Brezilya)
Tasarlanmýþ yazýlýmý kopyalamak kolay -- neredeyse tamamen soyut bilgiden
oluþtuðu için. Ama þu anda Internet üzerinden Patent Ofisi'ne girebilir,
Prozac'ýn nasýl yapýldýðýný öðrenebilir ve mutfaðýnýzda kopyalamaya
(üretmeye) çalýþabilirsiniz. Sorun, mutfaðýnýzda üretilememesi. Ýçerik ve
yazýlým mutfaðýnýzda, masaüstünüzde üretilebilir kýlýndý. Belki ileride
teknoloji, Prozac'ý da mutfaðýnýzda üretmenizi saðlayacak düzeye gelebilir. O
zaman belki Prozac formülü ile oynayabilir, birazcýk daha iyi bir Prozac
oluþturabilirsiniz. Bir sürü bireyin birazcýk daha iyi Prozac'ý, ilaç
firmasýnýn araþtýrmasýna kafa tutabilecek bir bilgi birikimini oluþturabilir.
Ama bunun oluþabilmesi için kopyalama ve deðiþtirme iþleminin bireyin
eriþimine verilmesi gerekir. Þu anda Prozac patentini okumak (bunu Internet
üzerinden yapabilirsiniz) size bu eriþimi veremiyor. Bilgi var, kullanmak
için imkanýnýz yok. Bu imkan oluþunca bireylerin bireysel davranýþlarýnýn
toplamýnda oluþan kitle hareketi, þirketlerin eforlarýndan daha baþarýlý olma
þansýna sahip olabilir.
Esen kalýn,
Deniz
Acaba birileri GPL lisansli bir arastirmaya baslasalar, bazi
> endustriyel patentler vs. GPL lisansli alinsa, bu butun toplum icin son
> derecede hizli bir teknolojik gelismeye, ve maliyetlerde, ve fiyatlarda
> dusmeye yol acmaz mi? Ben sadece bunu, bir beyin jimnastigi baglaminda
> soruyorum...
>
> Saygilar, sevgiler, hurmetler...
> Ozer Tayiz.
>
> -- Attached file included as plaintext by Ecartis --
>
>
> ---
> Outgoing mail is certified Virus Free.
> Checked by AVG anti-virus system (http://www.grisoft.com).
> Version: 6.0.386 / Virus Database: 218 - Release Date: 09.09.2002