From: Ozer Tayiz (otayiz@superonline.com)
Date: Thu 19 Sep 2002 - 15:25:12 EEST
>Çar 18 Eyl 2002 :46 tarihinde þunlarý yazmýþtýnýz:
>
> Araba ile bu noktada donanim urunleri arasindaki en onemli fark,
> > bilesenlerin birbiri ile uyumlu tasarlanmis olmasi. Bugun bir bilgisayari
> > farkli ureticilerin parcalarini alip kendiniz toplayabilirsiniz. Ama bir
> > arabayi farkli ureticilerden parca alip kendiniz toplayamazsiniz. Araba
> > parcalari bilgisayar parcalari gibi moduler, standartlari belli, ve hepsi
> > birbiri ile uyumlu degil.
>
>Aslýnda uyumlu da tüketiciden bu uyum gizlenir :). Sahiden de artýk hiç bir
>araba üreticisi sýfýrdan dizayn yapmaz. Çeþitli "component"larda uzmanlaþan
>yan sanayiler vardýr, bunlar pek çok dizayn iþini bu component'un içinde
>çözümlerler. Örneðin Bosch Fren firmasý salt fren componentlarý tasarlar. Bu
>frenleri hem Mercedes'e satar, hem Fiat'a.
>
>Ama tüketiciye eriþebilen bir standardizasyon yoktur, bunda haklýsýnýz.
>
> > Bu da bizi su noktaya getiriyor: Acaba araba alirken verdigimiz paranin ne
> > kadari "lisans"lara, ne kadari uretim, hammadde, teknik servis, vs. gibi
> > yaratilan katma degere gidiyor? Mesela Renault'un hicbir lisans, patent vs
> > gibi bir itirazi olmasaydi da, isteyen kaliplarini, tasarimlarini, yedek
> > parca spesifikasyonlarini serbestce alip kendi renault fabrikasini
> > kurabilse, ve birbirleri ile rekabet etseler, Renault otomobiller kaca
> > satilirdi? Herhalde bunu tum patent ve lisanslari GPL olan bir araba
> > gormeden bilemeyecegiz.
>
>Bilemeyeceðiz tabii. Fakat bu marj sandýðýnýzdan daha düþük. Araba
>firmalarýnýn ciddi bir yatýrým gereksinimi oluyor. Stok maliyetleri yüksek
>ve sýfýr stokla çalýþmalarý çok zor. Aðýr malzemelerin tedariki ile
>uðraþýyorlar, ciddi hammadde, stoklama ve tedarik masraflarý oluyor. Aslýnda
>bu iþin içine, araba firmalarýnýn fabrikalarýnda kullandýklarý tezgahlarda
>gömülü olan lisans, patent vb gibi masraflarý da katmak gerekir. Onlarý da
>araba firmalarý, tezgah üreticilerine, özel malzeme üreticilerine (Kevlar
>vs.) ödüyor.
>
>Bu bakýmdan Fikri mülkiyet hakký/fiziki maliyet oraný en yüksek olan iþ
>yazýlýmcýlýktýr, bu neredeyse kesin.
Yazilimciligin bu konumu acik. Buna katiliyorum, ve bunu tartismiyorum zaten...
> > Benim gorusum, bu durumda yine son kullanici maliyetlerinin ciddi sekilde
> > dusecegi yonunde.
>
>Bir miktar düþerdi herhalde. Yazýlýmda olduðu gibi 100'e bir olacaðýný
>düþünmüyorum.
100'de birine dusmez tabi ama ben en az bir yari yariya dusebilecegini
tahmin ediyorum. Daha "luks" arabalarda, daha fazla olabilir bu oran.
Acaba, 500,000$'lik ferrarilerin, porche'lerin falan malzeme-iscilik-uretim
maliyetleri doganin sahinin maliyetlerinden bu kadar fazla mi?
> > Dusmanlik? Hayir, benim imseye bir dusmanligim yok. Bununla birlikte, GPL
> > mantiginin gelismeyi ne kadar hizlandirdigini goruyorum, ve bundan baska
> > alanlarda da faydalanabilir miyiz diye merak ediyorum.
>
>Evet, bu yavaþ yavaþ oluyor ve hayatý "content" üretmek olan firmalar için
>ciddi bir tehlike oluþturuyor. Örneðin bir yere gidecekseniz Internet'e
>bakýp, oraya gitmiþ olan çeþitli bireylerin tecrübelerini öðrenebilirsiniz.
>Bu, sizi, seyahat programlarýnýn, seyahat dergilerinin tüketicisi olmaktan
>çýkarýr.
>
>Internet'in kendisi tüketici/üretici rollerini daha akýþkan hale
>getirebilecek
>güce sahip. Bir bilgisayar, bir Internet baðlantýsý -- siz de bir dijital
>yayýncýsýnýz.
>
>GPL, ürettiðiniz ufak tefek bu content'lerin bir araya getirilerek toplamý
>bir
>kiþinin üretmesinden çok daha detaylý ve doðru olan "kamu bilgi daðarcýðý"nýn
>oluþmasýný mümkün kýlýyor.
>
>Özellikle ABD'de broadband'in yaygýnlaþmasý ile birlikte son zamanlarda
>getirilmeye baþlanan kýsýtlamalar bu bakýmdan çok düþündürücü: Statik IP
>vermemek, broadband sözleþmelerinde sunucu çalýþtýrýlmayacaðýna dair
>kýsýtlamalar getirmek, abonelerin Internet çýkýþlarýnda güvenlik duvarý ile
>çeþitli portlara (örneðin port 80) yasak getirmek, download hýzýný upload
>hýzýndan çok daha yüksek tutmak vb. Bunlarýn teknolojinin çoðunluða daha ucuz
>getirilmesi, güvenlik vb gibi açýklamalarý var tabii. Bir açýklamasý da,
>teknolojinin bu geliþmesi sayesinde content üretir hale gelen tüketiciyi
>tekrar salt tüketici konumuna indirgemek.
>
> > >Uzun laf?n k?sas?, telif hakk?ndan ba?ka bir uygulamaya geçmek veya
> > >telif hakk? uygulamas?n?n yöntemini de?i?tirmek ve aradaki arac?lar? yok
> > >etmek gerekli. Bunun henüz do?al, uygulanabilir bir çözümü yok.
> >
> > Iste ben de bundan bahsediyorum. Yani bilgi, fikir vs. artik cok kolay
> > heryerden erisilebilir hale geldigi icin butun aracilarin katma degeri
> > falan kalmadi artik, bunlara gerek yok.
>
>Peki aracýlarýn bunun farkýnda olmadýðýný ve mücadele etmeyeceklerini mi
>sanýyorsunuz? DRM vs. gibi uygulamalarýn altýnda yatan gerçeklerden bir
>tanesi Internet'i de bir "eðlence ortamý" haline indirgemek. Tüketicilerin
>olduðu, bunlarýn çeþitli üreticilerin ürettiði profesyonel içerikle
>beslendiði bir ortam. Tüketicilerin kendi kendilerine içerik oluþturmaya
>baþlamasý bazý kesimleri cidden rahatsýz etmekte ve bilinçli olduðunu
>düþündüðüm bir mücadeleye itmekte.
Genel tespitlerinize katiliyorum, ve aracilarin buna direnecegine de. Ama
bu direnc nereye kadar etkili olur? Yani mesela sanayilesme devrimine de
zanaatkarlar direnmemis miydi? Fabrikalar cikti, eliyle ayakkabi, giyecek,
canak comlek, catal bicak yapan bircok insanin para kazanamamasina neden
oldu bu. Ayni sekilde, otomasyon ve bilgisayarlar da bircok insanin isinden
gelirinden olmasina neden oldu. Ve bu kesimler, bu gidislere direnmediler
mi? Direndiler. Sonunda ne oldu? Bu devrimler yayginlasti ve basarili oldu.
Yani, eger ayni urunleri, daha iyi, daha ucuza, daha az kaynak kullanarak
toplumun kullanimina sunmanin bir yolu bulunduysa, bu toplumun tamamina
faydali bir uretim devrimidir, ve eninde sonunda yayginlasir. GPL ve acik
kaynak mantigi da, bence bu anlamda bir uretim devrimidir. Dusunsenize,
ticari olarak, tamami maasli programcilarla, mesela MS gibi buyuk bir
sirket bunyesi altinda yapilmis olsaydi, kaca malolurdu diye bir hesap
yapildiginda, Gnu/Linux icin 3 Trilyon dolar maliyet biciliyor. Ve bu
bedavaya getirildi, ve herkesin diledigi gibi kullanimina acik. Baska turlu
hangi sirket bu arastirma/gelistirme maliyetini ustlenip, sonra da ortaya
cikan urununu bu kadar ucuza sunabilirdi?
Bence bu uretim sekli, cagimizin en buyuk devrimi. Ve buna direnmek yerine,
bir parcasi olmaya calisip, bu yeni modellerle gelir elde etmeye alismak
yapilabilecek en iyi sey.
> > "Sanatsal", ozgun uretimlere bir sey diyemem ama, mesela "HowTo" lardan
> > baslayarak, insanlara bir bilgi-beceri edindirmeyi amaclayan her tur urun
> > GPL benzeri lisanslarla, ve kullanicilarinin da serbest katilimiyla, cok
> > daha kisa surede mukemmelstirilemez mi? Mesela neden Linux 'un How-To'lari
> > gibi bir dokuman gibi "Sigarayi birakmanin kolay yolu" gibi bir dokuman da
> > GPL lisansi ile gelismesin? Boyle bir seye herkes kendi deneyimlerini
>
>Bu konularda ABD'den örnek vermek zorundayým, çünkü Internet etrafýnda yaþam
>en fazla orada yaygýnlaþmýþa benziyor. Herhangi bir konuda (bilgisayar
>içeriði olmayan) bir þeyler arayýn. Profesyonel içeriðin yanýsýra ve belki
>çok daha detaylý kiþisel sayfalar, dernek siteleri, belli konu etrafýnda
>tanzim edilmiþ gönüllüler gruplarý vb bulacaksýnýz.
>
>Bu bahsettiðiniz gerçekleþiyor.
Guzel. Demek ki simdiden baslamis.
> > >GPL, telif hakk? ile ilgili yapt?r?m?n art?k tamamen suni ve
> > >uygulanabilirlikten uzak oldu?unu fark eden bir lisans. Dolay?s?yla
> > >telif hakk? için bir para istemiyor. Fakat salt orjinal eser üreterek
> > >ya?amak isteyecek birisinin nas?l hayat?n? idame ettirece?ine de bir
> > >cevap getirmiyor.
> >
> > Aslinda, bir cevap getiriyor. O da, ayni konuda bir hizmet uretmeniz, ve
> > onu satmaniz.
>
>Bu "baþka bir iþte çalýþmak" olur benim gözümde. Yani adamýn yapmak istediði
>iþ web sunucusu yazmak ise, vaktinin önemli bir kýsmýný çeþitli kurumlarda
>web sunucusu kurarak, web sunucu uygulamasýný özelleþtirerek harcamasý farklý
>bir iþte çalýþmaktýr.
>
> > Ayrica, programciliktan bahsederken, fiilen maasli isi acik kaynak program
> > gelistirmek olan bircok insan var. Belki roman yazmiyorlar, ancak, telif
> > hakki falan talep etmeden programciliktan para kazanan insanlar giderek
> > artiyor. Ve ben bunlarin giderek bilisim sektoru disina da yayilacagini
> > tahmin ediyorum.
>
>Linux daðýtým þirketlerinin istihdam ettiði bir kaç kiþi mevcut.
Sadece dagitim sirketlerinin istihdam ettigi birkac kisi degil.
Yanilmiyorsam, SourceForge'a dahil 300,000 proramci var. Bir ankette, bunun
yariya yakinin programci olarak maasli calisan insanlar oldugu cikmisti
ortaya (tam yuzdeyi hatirlamiyorum, ama boyle bir anket hatirliyorum.) ve
bu yuzde artiyor.
Yani bir teknik servis/danismanlik firmasiysaniz da zaten 1-2 programci
bulundurmak durumundasiniz. Aliyorsunuz bir acik kaynak uygulamayi, musteri
diyor ki, "surasinda da soyle bir ozellik olsun", yaziyorsunuz
programcisina, diyor ki "bu ozelligi yakin zamanda eklemeyi dusunmuyoruz" o
zaman, siz de musteriye "biz yapariz ama su kadar$'a, bu kadar zamanda",
adam OK dediginde, sizin de maasli programciniza acik kaynak isi cikiyor...
Tabi IBM, Sun gibi sirketlerin, donanimlarini daha cok satabilmek icin Acik
Kaynak programlamaya verdikleri destegi de unutmayalim...
>Zaten iþin komik tarafý, yazýlan yazýlýmlarýn aðýrlýklý çoðunluðunun hiç bir
>zaman telif hakký karþýlýðý satýlmayacaðý. Bugüne kadar üretilmiþ olan
>yazýlýmlarýn toplamýný alsanýz, aðýrlýklý çoðunluðu, iþi bilgisayar olmayan
>çeþitli þirketlerdeki bilgisayar kadrosunun, þirket içinde kullanýlmak üzere
>hazýrladýðý yazýlýmlar çýkar. GPL, bu firmalar için bir çýkýþ olabilir -- þu
>anda alternatifleri sýfýrdan kendileri yazdýrmak veya telif hakký bedeli
>ödeyerek kapalý yazýlým satýn almak. Ýþleri yazýlým satmak olmayan bu
>firmalarýn yazýlýmlarýnýn açýk kaynak kodlu olmasýndan bir zararlarý yok,
>aksine kendileri de açýk kaynak kodlu yazýlým kullanabileceklerinden dolayý
>faydalarý var. Onlar bunu farkedince (etmeye yavaþ yavaþ baþlýyorlar..) GPL
>daha da yaygýnlaþacak diye tahmin ediyorum.
Hmm. Acaba gercekten piyasada satilamayacak nitelikte yazilimlar mi? Birkac
ornek vereyim: Autocad Lite 750$, QCad GPL, MS Office 300$-500$, OpenOfice
GPL, Photoshop 600$, Gimp GPL...
Eminim daha bir suru acik kaynakli ve ticari olarak yaygin kullanilan
yazilimlarin yerine gecebilecek programlar vardir, ve gitgide gelismeye
devam edecektir, kim nasil direnirse dirensin...
> > Iste ben de diyorum ki, bu maliyet, oncelikle bilginin maliyeti. Yani,
> > yuzlerce araba sirketi var, milyonlarla dolarlik butcelerle arastirma
> > yapan, ancak hepsi her turlu teknolojiyi, sadece kendileri kullanabilmek
> > uzere ararstirdigi icin, kendi sirketlerinden baskasina bunun hicbir
> > faydasi olmuyor, herkes ayni teknolojileri kendi kendine tekrar
> > arastiriyor.
>
>Yine üretim tecrübesini ve masraflarýný çok fazla göz ardý ettiðinizi
>düþündüðümü söylemek zorundayým. Bu arada, patent mantýðý, patentlenen
>teknolojinin "know-how"unu açar. Yani Patent Ofisi'ne gidip Kevlar'ýn
>formülünü ve nasýl üretildiðini öðrenirsiniz. Ama patenti bitmediði için
>Kevlar'ý Mevlar adýnda üretmeniz yasaklanmýþtýr.
Ayni zamanda da, Kevlar'i patentinin sahibiyle anlasmadan (yani uretiminiz
icin onlara ciddi paralar vermeden, hatta para verseniz bile bazen baska
nedenlerden) uretmenizi de engeller.
>Ayrýca GPL öncesi de bir paylaþým sistemi vardý, halen de var: kamu
>mülkiyeti.
>Patent, 15 yýl koruma getirir. 15 yýl öncesinin patenti kamu mülkiyetine
>geçer ve istediðiniz gibi kullanýrsýnýz. Teknolojinin deðiþme hýzý 15 yýlý
>çok önemli kýlmayan sektörlerde bu oldukça iyi iþlemektedir. Örneðin ilaç
>endüstrisi: en son ilaçlar patent altýndadýr, ama meþhur ilaç Prozac'ýn
>patenti sanýrým bu yýl doluyor. Tabii en son ilaca ihtiyaç duyan ve talep
>edilen bedelleri ödeyemeyenler için bu bir çözüm deðil (örnek, AIDS ilaçlarý
>ve Latin Amerika - Brezilya)
Kamu mulkiyeti paylasim icin hep vardi, ancak, onu cok az oynayip,
patentini alip, kamu mulkiyetinin sinirlari disina cikarma ihtimali de var.
GPL ve benzer lisanslarin avantaji, uzerine ufak eklemeler ve degistirmeler
yaparak, bunu kamusal mulkiyetin disina cikarma imkaninin lisans dahilinde
engellenmis olmasi. Bu yuzden acik kaynak bu kadar hizli gelisti.
>Tasarlanmýþ yazýlýmý kopyalamak kolay -- neredeyse tamamen soyut bilgiden
>oluþtuðu için. Ama þu anda Internet üzerinden Patent Ofisi'ne girebilir,
>Prozac'ýn nasýl yapýldýðýný öðrenebilir ve mutfaðýnýzda kopyalamaya
>(üretmeye) çalýþabilirsiniz. Sorun, mutfaðýnýzda üretilememesi. Ýçerik ve
>yazýlým mutfaðýnýzda, masaüstünüzde üretilebilir kýlýndý. Belki ileride
>teknoloji, Prozac'ý da mutfaðýnýzda üretmenizi saðlayacak düzeye gelebilir. O
>zaman belki Prozac formülü ile oynayabilir, birazcýk daha iyi bir Prozac
>oluþturabilirsiniz. Bir sürü bireyin birazcýk daha iyi Prozac'ý, ilaç
>firmasýnýn araþtýrmasýna kafa tutabilecek bir bilgi birikimini oluþturabilir.
>Ama bunun oluþabilmesi için kopyalama ve deðiþtirme iþleminin bireyin
>eriþimine verilmesi gerekir. Þu anda Prozac patentini okumak (bunu Internet
>üzerinden yapabilirsiniz) size bu eriþimi veremiyor. Bilgi var, kullanmak
>için imkanýnýz yok. Bu imkan oluþunca bireylerin bireysel davranýþlarýnýn
>toplamýnda oluþan kitle hareketi, þirketlerin eforlarýndan daha baþarýlý olma
>þansýna sahip olabilir.
Evet, Prozac'i gelistirmek icin ilac sirketinde, laboratuvari olan, belli
bir uzmanliga sahip birilerinin uzerinde calismasi gerekir. Ancak burada
"bireyin erisimi" biraz havada kalan, muglak bir kavram. Yani, her
bilgisayar kullanicisi da acik kaynak program gelistirmekten anlamaz, ama
anlayabilen herkesin katilabilmesi, programlarin gelisimini muthis
hizlandirdi. Tabi ki her prozac kullanicisi prozac'i gelistirebilecek
imkanlara sahip degildir, ama bir ilac sirketi Prozac'in patent suresi
bittikten sonra biraz daha iyi bir prozac icin, yeni bir patenti GPL gibi
bir lisansla alirsa, bu irili ufakli yuzlerce, belki de binlerce ilac
sirketinin katilimiyla, en iyi Prozac'in cok kisa surede gelistirilmesini
saglayabilir.
Ve bunlar, giderek her sektore yayilabilir. Ve her turlu Teknoloji, sonunda
butun insanligim mali haline gelebilir. Tabi uzun vadede... O zaman
gelismis toplum ile gelismemis toplum arasinda ne fark kalir? Sadece
uyanip, bu teknolojileri uygulayabilmek.
Bir de bunun bambaska acilimlari var tabi. Mesela silah, uzay
arastirmalari, tip gibi sektorlere de bu mantikla "teknoloji paylasiminin"
her sektore yayilmasi, mesela herkesin atom bombasi, kitalararasi roket,
kimyasal-biyolojik silah yapabilmesi gibi sonuclar dogurabilir...
Ve ben bu gelismeleri bizim gorebilecegimizi tahmin ediyorum... Soyle bir
20 yil icinde baslar, 50 yil icinde tum teknoloji herkese acik olur...
Ilginc bir yasam var onumuzde. Sadece sermaye degil artik "globallesen"
dunyada SINIRSIZCA dolasan. Ayni zamanda bilgi de, teknoloji de...
>Esen kalýn,
>Deniz
Siz de esen kalin,
Ozer Tayiz.
-- Attached file included as plaintext by Ecartis --
--- Outgoing mail is certified Virus Free. Checked by AVG anti-virus system (http://www.grisoft.com). Version: 6.0.386 / Virus Database: 218 - Release Date: 09.09.2002