Subject: Ses-NASIL
From: r tolga (tolga@www.soc.metu.edu.tr)
Date: Sun 15 Aug 1999 - 23:41:08 EET DST
Sound-HOWTO belgesi Turkcelenmistir.
Ilgili arkadasim gerekli kontrolu yapar ve
linux.org.tr adresinde gerekli yere koyarsa mutesekkir olurum.
Bu arada bu isi biraz canlandirmak/hizlandirmak gerekiyor.
Yakinda Turkuaz grubu calismalara baslayacak.
Ayrica belge ceviri isinin Turkcelestirme isi ile karistirilmamasi
gerekir. Yani her dagitim Turkuaz, DebianTR vs. NASIL belgesi cevrilmesi
isinde isbirligi yapmalidir.
Bu konunun ileride bir sorun cikmamasi bakimindan
dagitim bagimsiz sekilde yurutulmesi saglikli olacaktir.
Bunun icin Murat Koc arkadasimiz tarafindan howto@saneg.itu.edu.tr
adresinde bulusulmalidir.
Uff bu benim dusuncem.
Su an yeni bir HOWTO belgesi almiyorum, zira ses-NASIL
tek basina yeterli bir ceviri degildir.
Su an tamamlayici olmasi bakimindan
/usr/src/linux/Documentation/sound dizini altinda yer alan
kart spesifik belgelerin cevrilmesine basliyorum.
Bunlarin daha once cevrilip cevrilmedigi konusunda bilgisi olanlar???
Iyi Calismalar
-- + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + R. Tolga Korkunckaya + + METU-Dept. of Sociology + + http://www.soc.metu.edu.tr/wfaculty/wtolga + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +
Linux Ses-NASIL Jeff Tranter, tranter@pobox.com v1.20, 24 Mart 1999 Ceviri: R. Tolga Korkunckaya, tolga@www.soc.metu.edu.tr Bu cevirinin en gunceli <http://linux.org.tr/belgeler> adresinden bulunabilir. Ayrica cevirilerin guncellemeleri duzenli olarak linux@bilkent.edu.tr ve howto@saneg.itu.edu.tr adreslerine postalanmaktadir. Lutfen ceviri hakkindaki yorumlarinizi yazara degil ceviri sahibine yapiniz. Linux NASIL belgelerinin Turkceye cevrilmesi konusunda cevirmenlerin irtibatini ve orgutlenmesini saglayacak bir liste howto@saneg.itu.edu.tr adresinde acilmistir. Listeye uye olmak icin majordomo@saneg.itu.edu.tr adresine mesaj kisminda "subscribe howto e-mail@adresiniz.zivir" tirnak isaretleri haric yazan maili atiniz. Liste hakkinda sorularinizi lutfen liste yoneticisi Murat KOC <muratkoc@saneg.itu.edu.tr> adresine yoneltiniz.
Bu belge Linux icin ses destegini anlatmaktadir. Desteklenen ses donanimini listeler, cekirdek suruculerinin nasil ayarlanacagini anlatir, ve cok sorulan sorularin cevaplarini verir. Amac yeni kullanicilarin adapte olma hizini artirmak ve Usenet haber obeklerinde ve mesaj gruplarindaki bu konudaki trafigi azaltmaktir. ____________________________________________________________________________
Icindekiler Tablosu
1. Giris
1.1 Onbilgiler 1.2 Bu belgenin yeni surumleri 1.3 Geribilgilendirme 1.4 Dagitim Politikasi
2. Ses Karti Teknolojisi
3. Desteklenen Donanim
3.1 Ses Kartlari 3.2 Alternatif Ses Suruculeri 3.3 PC Hoparlorleri 3.4 Paralel Port
4. Kurulum
4.1 Ses Kartini Yuklemek 4.2 Tak ve Calistir'i Ayarlamak 4.3 Cekirdegi Ayarlamak 4.4 Aygit Dosyalarini Yaratmak 4.5 Linux'u acmak ve Kurulumu Test Etmek 4.6 Problem Giderme 4.6.1 Adim 1: Gercekten yeni derlediginiz cekirdekle actiginizdan emin olun 4.6.2 Ses suruculerinin cekirdege dahil edildiginden emin olun 4.6.3 Acilista cekirdek ses kartinizi gordu mu? 4.6.4 dsp aygitindan veri okunabiliyor mu? 4.6.5 Hicbiri ise yaramadiysa
5. Ses Destegi Veren Uygulamalar
6. Cok Sorulan Sorularin Cevaplari
6.1 Cesitli ses aygitlari nelerdir? 6.2 Bir ses ornegini nasil calabilirim? 6.3 Bir ornek sesi nasil kaydederim? 6.4 Birden fazla ses kartim olabilir mi? 6.5 Hata: Ses aygitlari icin bir dosya veya dizin gorunmuyor 6.6 Hata: Ses aygitlari icin boyle bir aygit gorunmuyor 6.7 Hata: Aygit uzerinde ses aygitlari icin yer kalmadi 6.8 Hata: Ses aygitlari icin aygit mesgul gorunuyor 6.9 Hala daha aygit mesgul hatalari aliyorum! 6.10 Dijitalize edilmis ses doayalarinin sadece bir bolumunun calinmasi 6.11 MOD dosyalarini caldirirken kesilmeler olusuyor 6.12 Ses uygulamalarinin derlenmesi sirasinda derleme hatalari 6.13 *** 6.14 Ses surucusunde bilinen hangi limitasyonlar ve buglar var 6.15 Ses surucusu ioctls() vs. belgeleri nerede? 6.16 Duraklamasiz kayit islemleri ne kadar CPU gucu gerektirir? 6.17 Pas16 ve Adaptec 1542 SCSI host adaptoru sorunu 6.18 Ayni zamanda dinlemek ve kayit etmek mumkun mu? 6.19 SB16'im IRQ 2'ye bagli fakat kurulum bu degeri kabul etmiyor. 6.20 Linux'u calistirip sonra DOS'a gecersem hatalar aliyor ve/veya ses uygulamalari dogru duzgun calismiyor. 6.21 DOOM'u Linux altinda calistirma problemleri 6.22 Ses kartim tarafindan alinan cizirtilari nasil azaltabilirim? 6.23 Sesleri calabiliyor fakat kaydedemiyorum. 6.24 "Uyumlu" ses kartim sadece DOS altinda uyandirirsam calisiyor. 6.25 16-bit SounBlaster "uyumlu" kartim Linux altinda sadece 8-bit modunda calisiyor. 6.26 Linux icin ses uygulamalarini nereden bulabilirim? 6.27 Ses surucusu yuklenebilir modul olarak derlenebilir mi? 6.28 Konsolda sistem beep'leri yerine ses kartimi kullanabilir miyim? 6.29 VoxWare nedir? 6.30 Sox/Play/Vplay "gecersiz blok buyuklugu 1024" hatasi veriyor. 6.31 Mixer ozellestirmeleri ne zaman ses surucusunu yuklesem sifirliyorlar. 6.32 Sadece root ses kaydedebiliyor. 6.33 IBM Thinkpad uzerinde ses surucusu destekleniyor mu? 6.34 Uygulamalar hata veriyor cunku ses kartimin mixer ozelligi yok. 6.35 Bir SB16 CT4170 ile problemler. 6.36 Bir MIDI klavyeyi ses kartina baglamak.
7. Referaslar ___________________________________________________________________________
1. Giris
Bu Linux Ses NASIL belgesidir. Bu belge Linux altinda ses destegini yuklemek ve ayarlarini yapabilmek icin bilmeniz gereken gereken tum konulari kapsmakla birlikte hizlica bir referans olma amaci tasimaktadir. Linux altinda ses destegi ile ilgili cok sorulan sorular cevaplandirilmis, bilgisayar ses teknolojisi anlaminda bir cok konuyu kapsayan konular uzerine gerekli yerlerde diger bilgi kaynaklarina referaslar verilmistir.
Konu ses kartlari acisindan Linux'u ilgilendirdigi noktalarda sinirlandirilmistir. Bilgisayar ses uretimi uzerine daha ayrintili bilgi icin Referaslar bolumune goz atiniz.
1.1 Onbilgiler
Cogu bilgi ses suruculeri kodunun yazari Hannu Savolainen (hannu@opensound.com) tarafindan saglanan belgelerden gelmektedir. Hannu'ya, Alan Cox'a ve Linux cekirdegi icin surucu ve araclar yazan diger herkese tesekkurler. SGML araclari paketini yazanlara da tesekkurler. Bu NASIL hepsi ayni kaynaktan turetilmis olmak uzre bir kac formatta mevcuttur.
1.2 Bu belgenin guncel surumleri
Bu belgenin guncel surumleri periodik olarak comp.os.linux.answers haber obegine postalanmaktadir. Ayni zamanda birkac anonim ftp sunucusuna da atilmaktadir. Bunlardan biri de <ftp://metalab.unc.edu/pub/Linux/docs/HOWTO/> dur.
Bu ve bunun gibi diger Linux NASIL'larinin hipertext surumleri bircok www sitesinde, birisi de <http://metalab.unc.edu/LDP/> olmak uzre bulunmaktadir. Cogu Linux CD-ROM dagitimlari bu NASIL'lari genellikle /usr/doc altinda olmak uzre icermektedir. Bunlarin basilmis hallerini bir cok saticidan edinebilirsiniz. Bazen CDROM lar ile gelen, ftp sitelerindeki, ve basilmis NASILlar eski olabilmektedir. Eger bu NASIL uzerindeki tarih alti aydan eski ise, o zaman buyuk ihtimalle yeni bir kopyasi internette mevcuttur.
Lutfen sunu hatirda tutalim ki, internetin dinamik yapisi sebebi ile bu belgede listelenen tum ftp baglantilarinin degismis olma ihtimali vardir.
Bu belgenin bir kac dilde cevirisi mevcuttur.
Cince: <http://www.linux.org.tw/CLDP/Sound-HOWTO.html>
Fransizca: <http://www.freenix.org/unix/linux/HOWTO/>
Japonca: <http://yebisu.ics.es.osaka-u.ac.jp/linux/>
Korece: <http://kldp.linux-kr.org/HOWTO/html/Sound/Sound-HOWTO.html>
Rusca: <http://www.phtd.tpu.edu.ru/~ott/russian/linux/howto-rus/Sound-HOWTO.html>
Ispanyolca: <ftp://ftp.insflug.org/es> Bunun ve bir cok diger Linux NASIL belgesinin cevirisi <http://metalab.unc.edu/pub/Linux/docs/HOWTO/translations/> ve <ftp://metalab.unc.edu/pub/Linux/docs/HOWTO/translations/> adreslerinde bulunabilir. Eger bu belgenin kendi dilinize cevirisini yapti iseniz bileyim ki buraya bir referans koyabileyim.
1.3 Geribilgilendirme
Bu NASIL belgesini yararli kilmak icin sana guveniyorum ey okur. Eger tavsiyeleriniz, duzeltmeleriniz, ve yorumlariniz var ise lutfen bana gonderin, tranter@pobox.com, ben de bir dahaki guncellemede bunlara dikkat edeyim.
Ayrica Linux altinda ses kartlari ile ilgili sorulara elimden geldigince cevap vermeye calisacagim. Sorunuzu yonlendirmeden once lutfen bu dokumani dikkatlice okuyunuz, ve bana problem ile ilgili detayli bilgi gonderiniz. Lutfen Linuz disindaki isletim sistemlerine yonelik ses karti sorusu gondermeyiniz.
Bu belgeyi bir CDROM da yada basili olarak dagitirsaniz posta adresime gondereceginiz bir kopya cok hayra gecer. Ayrica Linux Belgelendirme Projesine destek olmak amaci ile yazmayi dusununuz. Daha fazla bilgi icin Linux NASIL koordinatoru Tim Bynum <mailto:linux-howto@metelab.unc.edu> ile iliski kurunuz.
1.4 Dagitim Politikasi
Kopyalama hakki (c) 1995-1999, Jeff Tranter'e aittir. Bu belge <http://metalab.unc.edu/LDP/COPYRIGHT.html> altinda ortaya konan LDP lisansinin belirttigi sartlara baglidir.
2. Ses Karti Teknolojisi
Bu bolum bilgisayar ses teknolojisi uzerine cok kabaca bir goz gezdirmeyi icerir. Amac bu belgede gecen bazi terimleri anlamanizi saglamaktir. Daha detayli bilgi icin dijital ses veya dijital sinyal uretimi uzerine bir kitap okumalisiniz.
Ses bir analog tanimlamadir; surekli bir aralikta herhangi bir deger alabilir. Bilgisayarlar ise dijitaldir ve kat'i bilgiler uzerinde calismayi severler. Ses kartlari Anolog'dan Dijital'e Cevrim (A/D veya ADC) diye bilinen bir aygit kullanirlar. Bu aygit sayesinde analog ses degerleri karsilik gelen dijital veya sayisal voljaj degerlere cevrilirler ve hafizada tutulabilirler. Benzer sekilde bir Analog'dan Dijitale Cevrimci (D/A veya DAC) sayisal degerleri geri analog voltaja cevirir. Boylece ses cikislarina yonlendirilerek ses uretilir.
Ornekleme olarak bilinen analogdan dijitale cevrim, bazi hatalari barindirir. Orneklenen sinyalin orjinale nazaran kalitesini olcmede iki anahtar faktor soz konusudur. Ornekleme orani; unite basina yapilan ornekleme sayisi (genellikle saniye bolu orneklem ya da Hertz olarak bilinir). Zaman unitesi basina dusen dusuk ornekleme orani, analog sinyalin daha kotu bir sunumunu verir. Orneklem hacmi ise her orneklemin yansittigi degerler uzantisina verilen isimdir ve genelde bit deger olarak bahsedilir. Orneklem hacmi arttikca dijital sinyalin gercege eslemligi artacaktir.
Ses kartlari genellikle 8 veya 16 bit orneklem hacimleri ve saniyede 4000'den 44.000'e varan orneklem oranlari kullanirlar. Orneklemler bir (mono) ya da iki (stereo) ses kanali icerebilirler.
FM Sentezi ise ses uretmede kullanilan eski bir tekniktir. Birkac degisik ses formunu (ornek: sine*** sinus???, ucgen, kare) birlestirme esasina dayanirlar. FM sentezi D/A cevrimi saglayacak donanima uyumluluk yonunden daha basit olmalarina karsin programlamasi daha zor ve daha az esnektirler. Cogu ses karti FM sentezlemesi ozelligini eski ses kartlari ve programlari ile geriye uyum esasinda desteklerler. Birkac bagimsiz ses yaraticisi veya sesler (voices? ses uzuvlari? ***) genellikle saglanir.
Sestablosu (Wavetable) Sentezi D/A cevriminin esnekligi ile FM sentezlemesinin coklu kanal kapasitesini bir araya getirir. Bu sekilde dijitalize edilmis ses on hafizaya alinabilir, calinabilir, birlestirilebilir, cok az CPU yuklenmesi ile modife edilebilir. Ust duzey ses kartlarinin cogu sestablolama sentezcisini barindirmaktadir.
Cogu ses karti farkli kaynaklardan ses sinyallerini birlestirme ve uzerinde calisabilme ozelligi; yani mix yetenegine sahiptir. MIDI, Muzikal Alet Dijital Arayuzu, muzik aletlerinin iletisimini saglayan standart bir donanimsal ve yazilimsal protokoldur. olaylar bir MIDI bus'i * uzerinden yollanir ve daha sonraki uzerinde oynama ve calma islemleri icin depolanabilir. Cogu ses karti MIDI arayuzunu sunar. Bu ozelligi sunmayanlar ise kart ustundeki yetenekleri kullanarak MIDI dosyalarini calabilirler.
Bilgisayar uretimi ses formatlari arasinda MOD dosyalarinin yaygin kullanimi vardir. Calinacak muzik notalarinin oldugu kadar muzik aletlerinin (veya insan seslerinin) dijitalize orneklem bilgisini tutabilirler. Amiga bilgisayarlarda ortaya cikan MOD dosyalari uygun yazilim ile Linux gibi diger isletim sistemlerinde de calinabilirler.
3. Desteklenen Donanim
Bu bolum Linux altinda desteklenen ses kartlarini ve arayuzleri listeler. Burada yer alan bilgi, belgenin yazildigi zamanki en son cekirdek 2.2.4'u esas almaktadir. Bu belge yalnizca standart Linux cekirdegi ile gelen suruculeri kapsamaktadir. Linux icin baska ses suruculeri de mevcuttur (alternatif ses suruculeri bolumune bakiniz).
Desteklenen ses kartlari ile ilgili son bilgiler icin Linuc cekirdek kaynak kodu ile gelen ve /usr/src/linux/Documentation/sound altina kurulmus olan belgelere bakiniz.
Bu NASIL belgesindeki bilgiler Intel platformundaki Linuxlari kapsar.
Ses surucusu Alfa platformunda bir cok ses karti ile de calisabilir. Buna karsin, i386 makineler uzeride mukemmel calisan bazi kartlarin Alfa sistemler uzerindeki diger aygitlar ile I/O port cakismasi ihtimali sos konusudur. Yine de denemeden bilemezsiniz.
Ses surucusunun PowerPC Linux uzerinde calismadigi kullanicilar tarafindan iletilmisse de ileride bu destek saglanacaktir.
Ses cekirdek icinde Linux'un MIPs portu altinda ayarlanabilir. Bazi MIPs makineler EISA genisleme yuvalarina ve/veya tumlesik ses donanimina sahiptirler. Linux-MIPs grubunun bana ilettigine gore ileride ses destegi verilecekmis.
Linux cekirdegi, Atari ve Amiga Linux surumleri makinelerin tumlesik ses donanimini kullanabilmek amaci ile Intel platformu uzerinde ayrica bir surucu icerir.
Linux'un SPARC uzerine port edilmis surumu Sun Calisma istasyonlarinda kullanilmak uzere bazi ses modullerini hali hazirda desteklemektedir. Bana anlatildigina gore tumlesik ses donanimi kullaniliyor olsa da harici DSP audio kutular Sun'in bunlara ait spesifikasyonlari aciklamamasi nedeniyle kullanailamiyormus.
3.1 Ses Kartlari
Asagidaki ses kartlari Linux cekirdegindeki ses surucusu tarafindan desteklenmektedir. Bazi kisimlar ses karti modeli yerine audio cip setleri olarak gosterilmektedir. Liste tamamlanmamistir, zira Linux altinda calisacak bir cok ses karti mevcuttur. Kafalari biraz daha karistirmak babinda bazi ureticiler zamamn zaman ses kartinin dizaynini degistirmek ve ayni model adiyla satma yoluna gittiklerinden bazi uyumsuzluklar soz konusu olabiliyor.
· 6850 UART MIDI Interface
· AD1816/AD1816A based cards
· ADSP-2115
· ALS-007 based cards (Avance Logic)
· ATI Stereo F/X (no longer manufactured)
· Acer FX-3D
· AdLib (no longer manufactured)
· Audio Excel DSP 16
· AudioDrive
· CMI8330 sound chip
· Compaq Deskpro XL onboard sound
· Corel Netwinder WaveArtist
· Crystal CS423x
· ESC614
· ESS1688 sound chip
· ESS1788 sound chip
· ESS1868 sound chip
· ESS1869 sound chip
· ESS1887 sound chip
· ESS1888 sound chip
· ESS688 sound chip
· ES1370 sound chip
· ES1371 sound chip
· Ensoniq AudioPCI (ES1370)
· Ensoniq AudioPCI 97 (ES1371)
· Ensoniq SoundScape (and compatibles made by Reveal and Spea)
· Gallant SC-6000
· Gallant SC-6600
· Gravis Ultrasound
· Gravis Ultrasound ACE
· Gravis Ultrasound Max
· Gravis Ultrasound with 16 bit sampling option
· HP Kayak
· Highscreen Sound-Booster 32 Wave 3D
· IBM MWAVE
· Logitech Sound Man 16
· Logitech SoundMan Games
· Logitech SoundMan Wave
· MAD16 Pro (OPTi 82C928, 82C929, 82C930, 82C924 chipsets)
· Media Vision Jazz16
· MediaTriX AudioTriX Pro
· Microsoft Windows Sound System (MSS/WSS)
· MiroSOUND PCM12
· Mozart (OAK OTI-601)
· OPTi 82C931
· Orchid SW32
· Personal Sound System (PSS)
· Pinnacle MultiSound
· Pro Audio Spectrum 16
· Pro Audio Studio 16
· Pro Sonic 16
· Roland MPU-401 MIDI interface
· S3 SonicVibes
· SY-1816
· Sound Blaster 1.0
· Sound Blaster 2.0
· Sound Blaster 16
· Sound Blaster 16ASP
· Sound Blaster 32
· Sound Blaster 64
· Sound Blaster AWE32
· Sound Blaster AWE64
· Sound Blaster PCI 128
· Sound Blaster Pro
· Sound Blaster Vibra16
· Sound Blaster Vibra16X
· TI TM4000M notebook
· Terratec Base 1
· Terratec Base 64
· ThunderBoard
· Turtle Beach Maui
· Turtle Beach MultiSound Classic
· Turtle Beach MultiSound Fiji
· Turtle Beach MultiSound Hurricane
· Turtle Beach MultiSound Monterey
· Turtle Beach MultiSound Pinnacle
· Turtle Beach MultiSound Tahiti
· Turtle Beach WaveFront Maui
· Turtle Beach WaveFront Tropez
· Turtle Beach WaveFront Tropez+
· VIA chip set
· VIDC 16-bit sound
· Yamaha OPL2 sound chip
· Yamaha OPL3 sound chip
· Yamaha OPL3-SA1 sound chip
· Yamaha OPL3-SA2 sound chip
· Yamaha OPL3-SA3 sound chip
· Yamaha OPL3-SAx sound chip
· Yamaha OPL4 sound chip
Uyumluluk uzerine bir kelam: cogu ses kartinin Soundblaster uyumlu oldugu iddia edilse dahi, bunlarin pek azi Linux ses surucusu ile calisacak 'kadar' uyumludur. Bu kartlar MSS/WSS veya MAD16 suruculeri ile daha iyi calismaktadir. Sadece Creative firmasinca imal edilen gercek Sounblaster kartlar, Creative'in ozel chipini tasiyan (ornek; SounBlaster16 Vibra) MV Jazz16 ve ESS688/1688 tabanli kartlar SoundBlaster surucusu ile calismaktadir. SoundBlaster Pro uyumlu bir 16 bit ses kartini Soundblaster surucusu ile denemek cogu zman vakit kaybidir.
Linux Cekirdegi bazi ses kartlarinda bulunan (ornek; ProAudioSpectrum 16) SCSI koprusunu (port) ve CD-ROM destek arayuzunu desteklemektedir. Detay icin Linux SCSI NASIL ve CDROM NASIL belgelerine bakiniz.
Eglence cubugu (Joystick) koprulerini desteklemek uzere 2.2 cekirdeklerine bir surucu eklenmistir.
Sunu hatirlatirim: SCSI, CD-ROM, eglence cubugu, ve ses suruculeri birbirinden tamamen farkli ve bagimsiz aygitlardir.
3.2 Alternatif Ses Suruculeri
Linux cekirdegine ses destegi orjinal olarak Hannu Savolainen tarafindan gelistirilmis ve yazilmistir. Hannu daha sonra 4Front Technologies tarafindan satilan, ticari bir set olan ve bir kac Unix sistemde kullanilan Open Sound sistemi gelistiricileri arasina katilmistir. Red Hat, Alan Cox'a cekirdek ses suruculerinin tastamam moduler yapilmasi amaciyla finansal destek vermistir. Degisik bir yigin insan yeni ses kartlari icin bug duzeltmeleri ve yeni suruculer yazmislardir. Bu degistirilmis suruculer Red Hat tarafindan 5.0'dan 5.2 dagitimlarina kadar birlikte veriliyordu. Simdi ise bu degisiklikler 2.0'dan itibaren standart cekirdege eklenmistir. Alan Cox simdi standart cekirdek ses surucusunun duzenleyicisidir. Hannu ise periodik olarak ticari surucuden alinma kod desteginde bulunmaktadir.
4Front Technologies'in sundugu ticari Open Sound System suruculeri ayarlamasi daha kolay ve daha cok ses kartini destekledigi gibi, ayni zamanda daha yeni modelleri de desteklemektedir. Bu surucu ayni zamanda standart cekirdek icin yazilmis olan uygulamalarla da uyumludur. Dezavantaji ucretli olmasidir ve kaynak kodu alamazsiniz. Satin almadan once bir deneme surumunu indirebilirsiniz. 4Front Technologies ile ilgili daha fazla bilgiyi <http://www.opensound.com> dan edinebilirsiniz.
Jaroslav Kysela ve digerleri Gravis UltraSound icin bir alternatif surucu yazma isine girismislerdir. Proje Advanced Linux Sound Architecture (ALSA) olarak yeniden adlandirildi. Sonuc olarak cekirdege gomulu olmayan dah genel kullanimli bir ses surucusu oldu. ALSA surucusu full duplex, tamamen moduler, ve cekirdegin ses imarina uyumlu, populer ses kartlarini destekleyen bir surucudur. ALSA projesinin ana sayfasi <http:// www.alsa-project.org> dur. Ayri bir mini Alsa-Ses-mini-NASIL mevcuttur ve surucunun derleme ve kurulumunu kapsar.
Markus Mummert (mum@mmk.e-technik.tu-munchen.de) Turtle Beach Multisound (klasik), Tahiti ve Monterey ses kartlari icin bir surucu paketi yazmistir. Dokumentasyon soyle diyor:
Cok yuklu bir sistemde dahi yuksek kalitede hard disk kayit/calma islemlerinin sync kaybettirmeden yapilabilmesini saglamak uzere gelistirilmistir. Diger ozellikler, ornegin wave sentezi, MIDI ve dijital sinyal uretimi (DSP) kullanilamaz. Ayrica henuz kayit sirasinda calma ozelligi mumkun degildir. VoxWare'in yerine kullanilabilir ve 1.0.9'dan itibaren 1.2.1'e kadar bir cok cekirdekte test edilmistir. UN*X SysV386R3.2 sistemlerde saglikli calismaz.
<http://www.cs.colarado.edu/mccreary/tbeach> adresinden elde edilebilir.
3.3 PC Hoparloru
Bir alternatif ses surucusu mevcut olup ayrica bir ses donanimi gerektirmez; dahili ses cikisini kullanir. Daha cok ses karti ile yazilim uyumlulugu vardir, ancak, tahmin edilebilecegi gibi daha dusuk ses kalitesi ve daha fazla CPU yuku getirir. Farkli loud ses cikislarina gore sonuclar degiskendir. Daha fazla bilgi icin dagitimla gelen belgelemeye bakiniz. Bir suredir guncellenmeyen dagitim su adtesten temin edilebilir. <ftp://ftp.informatik.hu-berlin.de/pub/Linux/hu-sound/>
3.4 Paralel Port
Diger bir secenek paralel yazici koprusunu kullanarak bir dijital-analog cevrimcisi ve bazi ek bilesenler kullanmaktir. Bu daha iyi ses kalitesi getirecegi gibi daha fazla CPU yuku anlamina da gelir. Yukarida bahsettigimiz PC ses surucusu paketi bunu desteklemektedir, ve gerekli bilesenlerin temini icin tarifleri icerir.
4. Kurulum
Linux ses destegi icin su adimlari takip etmelisiniz:
1. Ses kartini yuklemek.
2. Tak-Calistiri ayarlamak (eger uygunsa).
3. Cekirdege ses destegi eklemek icin derlemek.
4. Aygit dosyalarini yaratmak.
5. Yeni cekirdek ile Linux'u acmak ve sesi test etmek.
Eger Red Hat Linux kullaniyorsaniz ses kartinizi buyuk ihtimalle tanitarak, gerekli tum ayarlamalari yapabileceginiz, ve ayarlama dosyalari ile kartiniza uygun ses suruculerini yukletebileceginiz sndconfig adindaki uygulamayi kullanabilirsiniz. Eger Red Hat kullaniyorsaniz once bunu bir deneyin derim. Eger calisirsa bu bolumdeki diger yonlendirmeleri gecebilirsiniz.
Eger sndconfig ses kartinizi tanimazsa, farkli bir Linux dagitimi kullaniyorsaniz, veya el ile eski yoldan giderek ne yaptiginizi daha iyi anlamak istiyorsaniz, onumuzdeki bolum bunlari anlatmaktadir.
4.1 Ses kartini yuklemek
Ureticinin tariflerine gore ses kartini takiniz ya da birakin bunu satin aldiginiz yer yapsin.
Eski ses kartlari genellikle IRQ ve DMA kanali vs. jumper ayarlari ile bilrikte gelir. Bu degerleri bir yere not edin. Emin degilseniz fabrika ayarlarini kullanin. Diger aygitlar ile (ornegin ethernet karti, SCSI adaptoru, seri ve paralel kopruler) cakismamasina dikkat edin.
Genellikle kartin DOS altinda kullnadigi I/O koprusu, IRQ ve DMA kanallarinin aynilarini kullanacaksiniz. Ama bazi durumlarda (ozellikle PnP kartlarda) Linux icin farkli adresler kullanmaniz gerekebilir. Biraz deneme-yanilma gerekebilir.
4.2. Tak Calistiri Ayarlamak
Cogu ses kartlari i/o adresi, kesme istegi, ve DMA kanallarinin ayarlari icin Tak Calistir protokolunu kullanmaktadirlar. Eger jumperli eski bir ses kartina sahipseniz bu bolumu gecebilirsiniz.
Linux 2.2 surumu henuz tam olarak Tak & Calistir destegi vermemektedir. Tercih edilebileck sey cogu Linux dagitimi ile gelen isapnp araclarini kullanmak olacaktir. Ya da Red Hat sitesinden indirebilirsiniz <http://www.redhat.com>.
Once Linux dagitiminizin dokumantasyonunu tarayiniz. Hali hazirda Tak & Calistir destegi veriyor olabilir, ya da ses kurulumu buradakinden farkli yapiliyor olabilir. Kendiniz ayarlamak isterseniz isapnp araclari man sayfasinda gerekli detay vardir. Izlemeniz gereken yol sudur.
· pnpdump kullanarak tum Tak & Calistir donaniminiz icin muhtemel setleri yakalayip, sonuclari /etc/isapnp.conf dosyasina kaydettirin
· /etc/isapnp.conf dosyasinda ses kartiniz icin gerekli ayarlari secerek gerekli satirlari aktif hale getirin. Bunu yaparken sectiginiz ayarlarin diger aygitlar ile cakismamasina dikkat etmelisiniz. Bolumlerin sonundaki 'Aktif hale getir' komutunu (ACT Y) aktif hale getirmeyi unutmayiniz.
· Sistem acilirken genellikle acilis scriptlerinden biri tarafindan yukenen isapnp'nin yuklendiginden emin olunuz. Sistemi kapatip actiktan sonra isapnp'yi el ile calistiriniz.
Eger herhangi bir nedenden dolayi beceremezseniz, ya da isapnp araclarini kullanmak istemezseniz, bir kac farkli seceneginiz daha var. Eger karti Microsoft Windows 95 veya 98 altinda kullaniyorsaniz sistem araclari altinda karti tanitip LOADLIN programi yardimiyla windows'dan Linux'a gecebilirsiniz. Bu durumda Windows ve Linux'un ayni kart kurulum parametrelerini kullanmaniz gerekebilir.
Karti DOS altinda kullaniyorsaniz SoundBlaster16 PnP kartlar ile beraber gelen ve Dos altinda karti tanitmaya yarayan icu aracini kullanabilir, ve yine LOADLIN ile Linux'a gecebilirsiniz. Yine bu durumda Dos ve Linux'un ayni paramaetreleri kullandigindan emin olmalisiniz.
Bir kac ses karti Tak & Calistir ozelligini kullanmaya yarayan programlar ile birlikte gelmektedir. Bunun icin kartinizin dokumentasyonunu inceleyiniz.
4.3 Cekirdegi Ayarlamak
Linux'u ilk kullanmaya basladiginizda onceden derlenmis bir cekirdek ile baslarsiniz. Bu cekirdeklerin cogu ses destegini vermemektedir. Ihtiyac duydugunuz suruculer ile beraber cekirdegi derlemek en akillicasi olacaktir. Guncelleme yapmak icin veya hafiza kaynaklarini cogaltmak amaciyla boyutunu azaltmak icin de cekirdek derleme gereksinimi duyabilirsiniz. Daha sonra, ses kartinizi calisir hale getirdikten sonra tamamen moduler olmasi icin cekirdegi yeniden derleyebilirsiniz.
Linux Cekirdek NASIL <http://metalab.unc.edu/LDP/HOWTO/Kernel-HOWTO.html> cekirdek derleme islemlerine gecmeden once ayrintilar icin basvurulacak kaynaktir. Ben burada sadece cekirdek derlemenin ses kartlari ile ilgili kismindan bahsedecegim.
Daha once ses destegi icin cekirdek derlemediyseniz ozellikle ses kartinizin turune uygun, cekirdek ses suruculeri ile beraber gelen dokumentasyonu okumak akillica olur. Bu dosyalar cekirdek dokumentasyonu dizininde mevcuttur, genellikle /usr/src/linux/Documentation/sound. Eger bu dizin eksikse ya cok eski bir cekirdek surumune sahipsiniz ya da cekirdek kaynak kodunu yuklememissiniz.
Cekirdek derlemek uzre normal proseduru takip edin. Ayarlama asamasinda uc degisik arayuz bulunmaktadir. X11 altinda calisan bir grafik kullanici arayuzu; make xconfig ile calisir. Menu tabanli sistem, text gorunumu mevcut olamsi gerekir; make menuconfig ile calisir. Ve de baba yadigari yontem; make config ile calisir ve basit bir text arayuzdur.
Cekirdek derlerken ses karti seciminde bir cok secenek mevcut olup, yardim araci her secenegin ozelliklerini vermektedir. Bilginiz dahilinde en iyi secenekleri secmelisiniz.
Cekirdegi ayarladiktan sonra Cekirdek NASIL'da bahsedildigi uzre yeni cekirdegi derleyip kurmalisiniz.
4.4 Aygit Dosyalarini Yaratmak
Dogru calisabilmesi icin ses aygitlarina ait aygit dosyalarinin yaratilmasi gerekir. Bunlar kurulum sirasinda normal olarak yaratilacaktir. Asagidaki komut kullanilarak hizli bir kontrol saglanabilir. Cikti gosterildigi gibiyse (tarih degisir) aygit dosyalarinin yaratilmasi tamamdir.
# ls -l /dev/sndstat crw-rw-rw- 1 root root 14, 6 Apr 25 1995 /dev/sndstat
Unutmamak gerekir ki sadece aygit dosyalarinin dogru sekilde yaratilmis olmasi tek basina hicbir seyi garanti etmez. Cekirdek surucusu aracalar calistirilmadan once derlenmis ve yuklenmis olmalidir (ileride uzerinde daha fazla duracagiz).
Bazi nadir durumarda aygit dosyalarinin yanlis olduguna karar verirseniz onlari yeniden yaratmaniz mumkun. Cogu Linux dagitimi bu is icin kullanilabilecek bir /dev/MAKEDEV scripti ile gelir.
4.5 Linux'u Acmak ve Kurulumu Test Etmek
Simdi artik yeni cekirdek ile Linux'u acip ses suruculerini test etmeye hazirsiniz. Yeni cekirdegi yulemek ve yeniden sistemi acmak icin normal adimlari takip edin. (Acil durumlar icin eski cekirdegi bir yerlerde tutmak iyi bir fikirdir.)
Acilis sirasinda mesajlari takip edin (Eger cok hizli geciyorlarsa acilistan sonra dmesg komutu ile bunlari tekrar gormeniz mumkun):
Sound initialization started <Sound Blaster 16 (4.13)> at 0x220 irq 5 dma 1,5 <Sound Blaster 16> at 0x330 irq 5 dma 0 <Yamaha OPL3 FM> at 0x388 Sound initialization complete
Bunlar ses kartinizin turune ve jumper ayarlarina uygun olmalidir (eger varsa).
Hatirlatirim; yukaridaki mesajlar yuklenebilir modulleri kullandiginizda gorulmeyecektir (eger gorunur yapmazsaniz; ornegin insmod sound trace_init=1).
Ses surucusu cekirdegin icine gomuldugu taktirde 'Sound initialization started' ve 'Sound initialization complete' mesajlari gorulecektir. Eger ekranda gorulmedilerse cekirdek icerisinde gomulu ses surucusu olmadigi anlamina gelir. Bu durumda yeni derlediginiz cekirdekle acilis yapmis oldugunuzdan emin olmalisiniz.
Eger 'Soun initialization started' ve 'Sound initialization complete' satirlari arasinda gorunurde baska mesaj yoksa, hicbir ses aygitinin taninmadigi anlamina gelir. Buyuk ihtimalle dogru surucuyu yuklememis, yanlis I/O adresi vermis olabilirsiniz. Tabii ses kartinizin desteklenmedigi de soz konusu olabilir. Surucu acilis sirasinda bazi uyari ve hata mesajlari da verebilir. Yeni cekirdeginizle ilk defa acilis yaparken gozunuzu ekrandan ayirmamalisiniz.
Bir sonraki adim olarak aygit dosyasi /dev/sndstat'i kontrol etmelisiniz. Aygit dosyasi ses surucusunun statusunu okuyarak kartin dogru kurulup kurulmadigi hakkinda ek bilgi verir. Ornek cikti suna benzer:
% cat /dev/sndstat
Sound Driver:3.5.4-960630 (Sat Jan 4 23:56:57 EST 1997 root, Linux fizzbin 2.0.27 #48 Thu Dec 5 18:24:45 EST 1996 i586) Kernel: Linux fizzbin 2.0.27 #48 Thu Dec 5 18:24:45 EST 1996 i586 Config options: 0
Installed drivers: Type 1: OPL-2/OPL-3 FM Type 2: Sound Blaster Type 7: SB MPU-401
Card config: Sound Blaster at 0x220 irq 5 drq 1,5 SB MPU-401 at 0x330 irq 5 drq 0 OPL-2/OPL-3 FM at 0x388 drq 0
Audio devices: 0: Sound Blaster 16 (4.13)
Synth devices: 0: Yamaha OPL-3
Midi devices: 0: Sound Blaster 16
Timers: 0: System clock
Mixers: 0: Sound Blaster
Yukaridaki komut bazi hata mesajlari verebilir. "No such file or directory" =Boyle bir dosya veya dizin bulunamiyor= seklinde bir mesaj ses surucusunun cekirdek icinde ya da moduler olarak yuklenmedigini anlatmaktadir. Bu durumu duzeltmek icin bolum 4.2'ye gidiniz.
/dev/sndstat dosyasindaki "Card config:" bolumu altindaki parantezler icinde (ornegin; "(SoundBlaster at 0x220 irq 5 drq 1,5)") gibi satirlar listelenirse aygit kurulmus fakat boyle bir donanim bulunamamistir.
Simdi artik ornek bir ses dosyasi calmaya hazir olmalisiniz. Bir ses dosyasi bulun ve ses ciktisini test etmek icin ses aygitina gonderin, ornek;
% cat endoftheworld >/dev/dsp % cat crash.au >/dev/audio
(Yukaridaki komutlarda ">" isaretini unutmayin.)
Normal olarak ses dosyalarini dinlemenin yolu cat degildir, bunu sadece hizli bir deneme yapmak icin kullaniyoruz. Bunun yerine daha iyi is yapacak bir calici program bulsaniz iyi olur (ileride anlatilacak). Bu komut ancak /dev/sndstat dosyasinin audio bolumunde en az bir aygit listelenmis ise ise yarayacaktir. Eger audio aygiti eksikse bunun nedenlerini arastirmalisiniz.
Eger yukaridaki komut bir "I/O error" hata mesaji ile geri donerse, cekirdek acilis mesajlarinin sonunu "dmesg" komutu ile kontrol etmelisiniz. buyuk ihtimal orada bir hata mesaji vermis olmalidir. Cogunlukla hata mesaji "Sound: DMA (output) timed out - IRQ/DRQ config error?" =Ses: DMA ciktisi zaman asimina ugradi - IRQ/DRQ ayarlama hatasi mi ki?= Yukaridaki mesaj surucunun ses kartindan belirtilen kesme istegini alamadigini gosterir. Bu durumda yapilacak en iyi sey kartin destekledigi tum DMA ve IRQ'larin denenmesidir.
Diger bir ihtimal ise aygitin kullandiginiz surucu ile uyumu yoktur. Bu durum cogu zaman "SoundBlaster (Pro/16) uyumlu" diye bildigimiz ses kartimizin SoundBlaster surucusu ile calismamasinin sonucudur. Bu durumda kartinizin uyumlu oldugu aygiti bulmak durumundasiniz. (ornegin comp.os.linux.hardware haber obegine bir mesaj atabilirsiniz).
Bazi ornek ses dosyalari su adresten edinilebilir. <ftp://tsx-11.mit.edu/pub/linux/packages/sound/snd-data-0.1.tar.Z>
Simdi ses kaydi yapmayi deneyebilirsiniz. Ses alma uniteniz varsa su komut yardimi ile bir hizli deneme yapabilirsiniz.
# record 4 seconds of audio from microphone EDT% dd bs=8k count=4 </dev/audio >sample.au 4+0 records in 4+0 records out # play back sound % cat sample.au >/dev/audio
Tabii ki bu islemin basarili olmasi icin ses kartina takili bir mikrofona ihtiyaciniz var. Ayni zamanda bir mixer programi edinip microfonu ayarlayabilir ve ses alma kalitesinde artis saglayabilirsiniz.
Bu testler basarili olduysa emin olun artik calisan bir D/A ve A/D donanimina sahipsiniz. Eger problemler ile karsilasirsaniz, bir sonraki bolume devam ediniz.
4.6 Problem Giderme
NASIL belgesindeki yollari takip ettiginiz halde hala problemler ile karsilasiyorsaniz, iste kontrol etmeniz gereken bazi noktalar. Bu kontroller basitten karmasiga dogru siralanmistir. Bir adim probleminizi cozmez ise digerine geciniz.
4.6.1 Adim 1: Gercekten yeni derlediginiz cekirdekle actiginizdan emin olun Cekirdegin uzerindeki tarih damgasina bakarak dogru cekirdek ile acilis yapip yapmadiginizi kontrol edebilirsiniz. Bunun icin uname komutunu kullanabilirsiniz:
# uname -a Linux fizzbin 2.2.4 #1 Tue Mar 23 11:23:21 EST 1999 i586 unknown
veya /proc/version'i gosterebilirsiniz:
# cat /proc/version Linux version 2.2.4 (root@fizzbin) (gcc version 2.7.2.3) #1 Tue Mar 23 11:23:21 EST 1999
Eger tarih damgasi cekirdegi derlediginiz tarihe uymuyorsa oyle gorunuyor ki, eski cekirdegi calistiriyorsunuz. Gercekten sistemi acip kapattiniz mi? LILO'yu kullaniyorsaniz, tekrar yuklediniz mi (genellikle lilo'yu calistirarak)? Eger disket ile acilis yapiyorsaniz yeni bir disket yarattininz mi?
4.6.2 Adim 2: Ses suruculerinin cekirdege dahil edildiginden emin olun
Bunu yapmanin en kolay yolu daha once de anlatildigi gibi /dev/sndstat ciktisini incelemektir. Eger cikti beklenildigi gibi degilse, cekirdek ayarlarinda ya da derlemesinde bir seyler ters gidiyor demektir. Yukleme islemlerine bastan baslayacaksiniz, ayarlama ve derlemeden itibaren.
4.6.3 Adim 3: Acilista cekirdek ses kartinizi gordu mu?
Cekirdek acilisinda kartinizin goruldugunden emin olulunuz. Acilista bir mesaj gormelisiniz. Eger mesaj okunmayacak kadar hizli geciyorsa, bu mesajlari her zaman icin dmesg komutu ile yeniden gorebilirsiniz.
# dmesg
ya da
# tail /var/log/messages
Eger ses kartiniz bulunmadiysa bir seyler ters gidiyor. Yuklendiginden emin olun. Eger ses karti DOS altinda calisiyorsa donanimin calistigindan eminsiniz. Oyleyse cekirdek ayarlari ile ilgili bir problem olmali. Ya ses kartinizi yanlis tur olarak sectiniz veya ayarlarini yanlis yaptiniz, ya da ses kartiniz hic bir Linux ses surucusu ile uyumlu degil.
Bir olasilik ses kartiniz DOS suruculeri tarafindan uyandirilmaya ihtiyac duyan turdendir. DOS'a gecip ureticinin sundugu surucu ile karti uyandirip sonra control+alt+del tus kombinasyonlari ile soft * acilis yapmalisiniz. Bu durumda ses kartiniz icin kullandiginiz I/O adresi, DMA ve IRQ ayarlarinin DOS altinda kullanirkenkiler ile ayni olmasina dikkat etmelisiniz. Dagitiminizin ses surucu kaynagi ile birlikte gelen Readme.cards dosyasina ses kartiniz ile ilgili ipuclari icin bir goz atmalisiniz.
Eger ses kartiniz bu belgede listelenmemis ise Linux ses suruculerinin karti desteklemedigini dusunebilirsiniz. Bunu kontrol etmek icin asagida listelenen referanslara goz atiniz.
4.6.4 Adim 4: dsp aygitindan veri okunabiliyor mu?
/dev/audio aygitindan veri okunabiliyor mu, test ediniz. Bunun icin yukarida bahsettigimiz dd komutunu kullanin. Komut hatasiz calismalidir.
Eger calismiyorsa, problem IRQ veya DMA caismasi olabilecegi gibi, uyumsuz donanim sorunu (Linux suruculeri tarafindan algilanmayan aygit) da olabilir.
Uzak bir ihtimal de bozuk donanim olabilir. DOS altinda karti deneyiniz.
4.6.5 Hicbiri Ise Yaramadiysa
Eger hala sorununuzu cozemediyseniz, iste bir kac son tavsiye:
· Bu belgeyi dikkatlice tekrar okuyunuz · Bu belgenin sonundaki referanslara basvurunuz, ve gerekli cekirdek belgelerine goz atiniz. · comp.os.linux ya da diger Usenet kullanici haber obeklerinden birine konuyla ilgili bir mesaj atiniz. (comp.os.linux.hardware bu durum icin bicilmis kaftandir. Konu basligina "sound" =ses= yazarsaniz dogru uzmanin eline gidecegini bilebilirsiniz, zira obegin yogun trafigi soz konusudur.) Cevirenin Notu: Turkce kullanicilar linux@bilkent.edu.tr adresini tercih edebilirler.
· Web/Usenet arama motorlarindan birini kullanarak zekice bir arama ile iyi sonuclar elde edersiniz. Bir secenek ise <http://www.altavista.digital.com>'dur.
· En son care olarak son Linux cekirdegini kullanmayi deneyebilirsiniz. (Unutmamak gerekir ki bunlar genelde test amacli olup, tutarli degildirler)
· Ses kartinin surucusunun yazarina bir mail postalayin.
· Ses NASIL belgesinin yazarina bir mail atin.
· emacs'i acip Esc-x doctor yazin :-)
5. Ses Destegi Veren Uygulamalar
Linux altinda ses kartinizi tanittiysaniz simdi size buyuk olasilikla ihtiyac duyacaginiz bir kac ornek uygulamadan bahsedecegim. Daha guncel bilgi icin Linux Software Map'i =Linux Uygulama Haritasi=, Internet arsiv sitelerini, ve/veya Linux CD-ROM'unuza bakabilirsiniz.
Minimum olarak, su uygulamalari bulacaksiniz:
· audio dosya cevirme araci (ornek; sox)
· mixer araci (ornek; aumix veya xmix)
· dijital dosya calici/kaydedici (ornek; play veya wavplay)
· MOD dosya calici (ornek; tracker)
· MIDI dosya calici (ornek; playmidi)
text konsoldan kullanilanlar oldugu gibi grafik kullanici arabirimi olan bir cok benzer uygulama mevcuttur. Ayrica denemek isterseniz (konusma sentezi ve tanima gibi) bazi asortik programlar da bulunmaktadir.
6. Cok Sorulan Sorularin Cevaplari
Bu bolum Usenet kullanici gruplarinda ve e-posta listelerinde sik sik karsilastigimiz sorulari ve cevaplarini icermektedir.
Daha fazla soru ve cevabi OSS ses surucu web sayfalarinda bulabilirsiniz.
6.1 Cesitli ses aygitlari nelerdir?
Bunlar en cok kullanilan aygit dosya isimleridir, bazi dagitimlar degisik isimler kullaniyor olabilirler.
/dev/audio1 ikincil audio aygiti (eger ses karti tarafindan destekleniyorsa veya ikinci bir ses karti varsa)
/dev/dsp normal olarak /dev/dsp0'a bir linktir
/dev/dsp0 birincil dijital ornekleme aygiti
/dev/dsp1 ikincil dijital ornekleme aygiti
/dev/mixer normal olarak /dev/mixer0'e bir linktir
/dev/mixer0 birincil ses mixeri
/dev/mixer1 ikincil ses mixeri
/dev/music ust duzey siralama arayuzu
/dev/sequencer alt duzey MIDI, FM, ve GUS ulasimi
/dev/sequencer2 /dev/music'e bir link
/dev/midi00 birinci ham MIDI koprusu
/dev/midi01 ikinci ham MIDI koprusu
/dev/midi02 ucuncu ham MIDI koprusu
/dev/midi03 dorduncu ham MIDI koprusu
/dev/sndstat okundugunda ses surucusunun durumunu gosteren (ayni zamanda /proc/sound olarak da mevcuttur) aygit dosyasi
PC speaker surucusu su aygitlari verir:
/dev/pcaudio /dev/audio'a denk gelir
/dev/pcsp /dev/dsp'ye denk gelir
/dev/pcmixer /dev/mixer'e denk gelir
6.2 Bir ses ornegini nasil calabilirim?
Sun calisma istasyonu (.au) ses dosyalari /dev/audio'ya gonderilerek calinabilir. Ham ornekler, dogrudan /dev/dsp'ye. Bu ses kalitesi acisindan zayif sonuclar verse de, ses kartini dogru ornekleme oranina yerlestireceginden, vs. kullanislidir.
Wavplay veya vplay gibi programlar (snd-util paketinde gelir) WAV dosyalari ile en iyi sonucu verirler. Buna karsin Microsoft ADPCM sikistirmali WAV dosyalarini taniyamazlar. Ayrica, play programinin eski surumleri (Lsox paketi ile gelen) 16 bit WAV dosyalari ile iyi calismazlar.
snd-util paketine dahil edilmis olan splay programi ile komut satirindan dogru parametreleri el ile girerek cogu ses dosyasini calmak mumkundur.
6.3 Bir ornek sesi nasil kaydederim?
/dev/audio veya /dev/dsp'ye okutulan bir orneklenmis verinin bir dosyaya yonlendirilmesidir. vrec gibi bir program bu isi yaparken ornekleme oranini kontrol etmede veya sure belirlemede vs. baya kolaylik sunar. Ayrica dogru alici cihazi secmek icin bir mixer program kullanilabilir.
6.4 Birden fazla ses kartim olabilir mi?
Ses surucusunun su anki surumu birden fazla SoundBlaster, SoundBlaster/Pro SoundBlaster16, MPU-401 veya MSS ses kartinin kullanimina olanak vermektedir. Iki SoundBlaster yuklemek mumkundur ancak SB2_BASE, SB2_IRQ. SB2_DMA bazen de ek olarak SB2_DMA2 macrolarini local.h icinde el ile duzenlemek gerekmektedir. Bir SoundBlaster'i ayni zamanda bir PAS16 olarak gostermek de mumkundur.
Sesi local.h yerine make config ile duzenleyen yeni 2.0 cekirdeklerinde /usr/include/linux/autoconf.h dosyasinin duzenlenmesi gerekmektedir. Su satirlari barindiran bolumden sonra;
#define SBC_BASE 0x220 #define SBC_IRQ (5) #define SBC_DMA (1) #define SB_DMA2 (5) #define SB_MPU_BASE 0x0 #define SB_MPU_IRQ (-1)
sisteminize uygun olarak su satirlari eklemelisiniz:
#define SB2_BASE 0x330 #define SB2_IRQ (7) #define SB2_DMA (2) #define SB2_DMA2 (2)
Su suruculer ikincil tekrarlara izin vermemektedir:
· GUS (surucu limiti)
· MAD16 (donanim limiti)
· AudioTrix Pro (donanim limiti
· CS4232 (donanim limiti
6.5 Hata: Ses aygitlari icin bir dosya veya dizin gorunmuyor
Ses surucu aygit dosyalarini yaratmaniz gerekiyor. Aygit dosyalarinin yaratilmasinin anlatildigi bolume bakiniz. Eger aygit dosyalari var ise o zaman dogru major ve minor sayilarina sahip olduklarini kontrol ediniz. (Bazi eski CD-ROM dagitimlari bu aygit dosyalarini kurulum sirasinda yaratamiyorlardi).
6.6 Hata: Ses aygitlari icin boyle bir aygit gorunmuyor
Ses suruculerini iceren cekirdek ile acilis yapmadiniz ya da vermis oldugunuz I/O adresleri donaniminiza uygun degil. Yeni derlemis oldugunuz cekirdek ile acip acmadiginizi kontrol ediniz ve verdiginiz adreslerin donaniminiza uygun olup olmadigina bakiniz.
6.7 Hata: Aygit uzerinde ses aygitlari icin yer kalmadi
Bu durum gereken aygit dosyalarini yaratmadan /dev/audio ya da /dev/dsp aygitlarina kayit yaptirmak istediginizde bas gosterir. Ses aygiti bu durumda normal bir dosya olarak okunmus ve yapilmak istene kayit dosya ile birlikte hard diskinizi doldurmustur. Aygit dosyalarini yaratmak icin belgenin ilgili bolumune bakiniz.
Bu ayni zamanda Linux 2.0 ve sonrasi cekirdekler icin aygit acildiginda yeterli bos ram =bellek= olamdiginda da ortaya cikabilir. Audio surucusu her bir DMA kanali icin en azindan iki sayfalik (8k) surekli fiziksel bellek ister. Bu bazen 16M bellek sinirinin altindaki makinelerde uzun suredir calismakta iken ortaya cikar. Aygiti calistirmadan once asagidaki C programini derleyip calistirarak biraz bellek serbeste cikarilabilir.
main() { int i; char mem[500000]; for (i = 0; i < 500000; i++) mem[i] = 0; exit(0); }
6.8 Hata: Ses aygitlari icin aygit mesgul gorunuyor
Sadece bir islem ses aygitini kullanabilir. Soz konusu aygit baska bir program tarafindan kullaniliyor demektir. Bunu ortaya cikarmanin bir yolu fuser komutudur:
% fuser -v /dev/dsp /dev/dsp: USER PID ACCESS COMMAND tranter 265 f.... tracker
Yukaridaki ornekte fuser komutu 265 numarali islem altinda aygitin kullanilmakta oldugunu gostermektedir. Islemin tamamlanmasini bekleyebilir veya onu oldurerek aygitin tekrar kullanima acilmasini saglayabilirsiniz. fuser komutunu root olarak calistirmalisiniz ki baska bir kullanici aygiti kullaniyor ise bunu gorebilesiniz.
6.9 Hala daha aygit mesgul hatalari aliyorum!
Brian Gough'a gore 1 numarali DMA kanalini kullanan SoundBlaster kartlar ile ayni kanali kullanan QIC-02 tape surucusu arasinda bir cakisma olmaktadir. FTAPE'i kullaniyorsaniz surucuyu acmis olabilirsiniz. FTAPE-NASIL'a gore QIC-02 surucusunun FTAPE'i kullanabilmek icin gerekli olmadigidir; sadece QIC-117 surucusu gerekli/yeterlidir. Cekirdegi QIC-02 yerine QIC-117'i kullanmasi uzerine yeniden derlerseniz sorun cozulecektir.
6.10 Dijitalize edilmis ses doayalarinin sadece bir bolumunun calinmasi
Semptom genellikle ses dosyasinin sadece bir saniyeligine calinmasi sonra ya tamamen susmasi ya da "missing IRQ" =IRQ bulunamiyor= veya "DMA timeout" =DMA zaman asimina ugradi= hata mesajlarini vermesidir. Buyuk olasilikla yanlis IRQ veya DMA ayari yapmis durumdasiniz. Cekirdek ayarlarinin ses kartinin jumper ayarlarina uygun olup olmadigina ve bu adreslerin baska donanimla cakismamasina dikkat ediniz.
Diger bir alamet ise surekli tekrar eden ses sinyalleridir. Bu bir IRQ catismasinin belirtisidir.
6.11 MOD dosyalarini caldirirken kesilmeler olusuyor
MOD dosyalarinin calinmasi kayda deger CPU gucu gerektirir. Dosyalarin eszamanli olarak calinamayacagi kadar fazla islem yapiliyor olabilir. Secenekleriniz:
· mono modda ya da daha dusuk ornekleme oraninda calmayi denyin.
· diger proseslerden bazilarini kapatin
· daha hizli bir bilgisayar edinin
· daha guclu bir ses karti edinin (ornek; Gravis UltraSound)
Eger Gravis UltraSound ses kartina sahipseniz bu karta yonelik yazilmis programlardan birini kullanin (ornek; gmod)
6.12 Ses uygulamalarinin derlenmesi sirasinda derleme hatalari
1.0c ve oncesi ses suruculeri farkli ve uyumsuz bir ioctl() semasi kullanmaktaydilar. Kaynak kodunun daha yeni bir surumunu bulun veya ses surucusune uyumunu saglamak uzre kaynakta gerekli degisiklikleri yapin. Ses surucusu README =BENIOKU= dosyasina ayrintilar icin goz atiniz.
Ayni zamanda soundcard.h ve ultrasound.h dosyalarinin son surumlerini kullanin uygulamayi derlerken. Bu belgenin basindaki kurulum tariflerine bakiniz.
6.13 ***
Bu buyuk olasilikla bir onceki kisimda anlattigimiz sorunun aynisi
6.14 Ses surucusunde bilinen hangi limitasyonlar ve buglar var?
Cekirdek kaynak kodu ile beraber gelen dosyalara bakiniz.
6.15 Ses surucusu ioctls() vs. belgeleri nerede?
Su anda en iyi dokumentasyon, kaynak kodu haricinde, 4Front Technologies web sitesinde bulunmaktadir; <http://www.opensound.com>. Diger bir rehber ise Linux Multimedia Guide =Linux Multimedya Rehberi= olabilir. Referanslara bakiniz.
6.16 Duraklamasiz kayit islemi icin nasil bir islemci gucu gerekir?
Bunun basit bir cevabi yoktur, zira sunlara baglidir:
· PCM orneklemesi ya da FM sentezi kullanmaniza
· ornekleme orani ve buyuklugune · calma ya da kayit islemi icin hangi programin kullanildigina
· Ses karti donanimina
· disl I/O orani, CPU saat hizi, cache(*) buyuklugu, vs.
Genelde herhangi bir 386 makine veya ustu ornekleri ve FM sentezli muzikleri 8 bit bir ses karti ile kolaylikla calabilir.
MOD dosyalarinin calinmasi ise kayda deger CPU gucu gerektirir. Bazi deneysel hesaplamalar gostermistir ki; 44Hz'de calma islemi bir 486/50'nin gucunun %40'ina ihtiyaca duyar ve 386/25 islemci bunu ancak 22Hz'de calabilmektedir (bu hesaolar SoundBlaster gibi 8 bit kartlara dayalidir). Gravis UltraSound karti ise daha az islemci kaynagi kullandigi gibi daha fazla fonksiyon saglamaktadir.
Bu yorumlar bilgisayarin islemciye dayali baska isler yapmadigini goz onune almistir.
Ses dosyalarini sox gibi bir program kullanarak baska formatlara cevirme veya efekt verme islemleri eger bir matematik islemci destegine sahipseniz daha hizli olacaktir (ve ya ana kart uzerine tumlesik bir FPU varsa) Cekirdek kendi basina kayan nokta hesabi yapamamaktadir.
6.17 Pas16 ve Adaptec 1542 SCSI host adaptoru sorunu.
(bu aciklama seeker@indirect.com tarafindan gonderildi)
Linux 1542'yi sadece 330 (varsayilan) veya 334 adreslerinde gorur, ve PAS, MPU-401 emulasyonunu sadece 330'da yaptirir. Yazilimla MPU-401'i kaldirsaniz dahi birseyler 1542 eger varsayilan adreste ise catisma yoluna gider. 1542'yi 334'e tasirsaniz mutlu olursunuz.
Ustune ustluk hem 1542 hem de PAS-16 16-bit DMA yapmaktadir. Yani eger 44KHz 16-bit stereo ornekleme yapar ve sonra 1542'ye bagli bir SCSI surucuye yazmaya calisirsaniz basiniz dertte. DMAlar ustuste biner ve RAM =bellek= tazelemesi icin yeterli zaman yoktur, ve siz de bir adet "PARITY ERROR - SYSTEM HALTED" =parite hatasi - sistem durdu= sahibi olursunuz. Daha da kotusu vardir zira, bir kac ikinci-parti ureticiler QIC-117 tape surucusu ile 1542'nin nornalden daha fazla bus acik/kapali zamanlamasi onermektedir. Adaptec'in BBS sitesinde veya internetten bir kac yerden SCSISEL.EXE programini alip acik BUS zamanini azaltma ya da Kapali BUS zamanini artirma yoluna giderseniz problem kaybolur. SCSISEL EEPROM ayarlarini degistirir. Bu CONFIG.SYS dosyasina bir satir ekleyen DOS yamasindan da daha etkili bir cozumdur, zira Linux altinda da ise yarar. Bu sorun da cozuldu.
Son sorun - eski Symphony cip setler bus ulasim zamanini azaltmak amaci ile I/O cevrim zamanini azaltmislardir. PAS-16 disindaki hic bir kart bu konuda hata vermedi. Media Vision'in BBS sitesinde SYMPFIX.EXE programi bu sorunu cozecektir, bunu Symphony'nin bus kotrolunun diagonistigi ile yapar. Saglam bir garanti sunmasa da bir cozum. Sunlara ihtiyaciniz olabilir:
· Anakart dagiticisindan eski surum bus cipini degistirmesini isteyebilir
· anakarti degistirebilir
· farkli marka bir ses karti satin alabilirsiniz.
6.18 Ayni zamanda dinlemek ve kayit etmek mumkun mu?
Bazi ses kartlarinin suruculeri full duplex ozeligini desteklemektedir. 4Front Technologies sitesindeki dokumentasyondan bunlari nasil kullanacaginiza dair bilgi aliniz.
6.19 SB16'im IRQ 2'ye bagli fakat kurulum bu degeri kabul etmiyor.
'286 ve uzeri makinelerde, IRQ kesmesi ikincil kesme kontrolorune yonlendirilmistir. Bu da IRQ 9'a denk gelir.
6.20 Linux'u calistirip sonra DOS'a gecersem hatalar aliyor ve/veya ses uygulamalari dogru duzgun calismiyor.
Bu durum DOS'a soft reboot (*) yaptiginizda ortaya cikar. Bazen hata mesaji yanlis olarak sucu kotu CONFIG.SYS dosyasina atar.
Cogu ses kartlari yazilimla degistirilebilen IRQ ve DMA ayarlarina sahiptir. Eger Linux ve MS-DOS/Windows arasinda farkli adresleri kullaniyorsaniz, bu bazi sorunlara yol acar. Bazi ses kartlari bilgisayari tamamen kapatip acmadan yeni ayarlari kabul etmezler. (ornegin makineyi reset dugmei ile acip kapamak).
Bu durum icin ivedi cozum, makineyi Ctrl+alt+del tuslari yerine reset veya guc dugmesi ile kapatip acmaktir.
Kalici cozum ise DOS ve Linux icin ayni IRQ ve DMA adreslerini kullanmak ya da DOS kullnamamaktir :-).
6.21 DOOM'u Linux altinda calistirma problemleri
ID Yazilim'in oyunu Linux'a port edilen DOOM'u kullananlar icin bu bolum cekici gelebilir.
Dogru ses destegi icin ses surucusunun 2.90 veya ustu surumunu kullanmalisiniz. Eger 8-bit bir ses kartiniz varsa yine de ses destegi saglayabilirsiniz. Ancak bunun icin <ftp://metalab.unc.edu/pub/games/doom> altinda yeralan bazi programlara ihtiyaciniz olacak.
DOOM'un sisteminizdeki performansi dusuk ise ses'i iptal etmek (sndserver dosyasinin ismini degistirerek) performans artisi saglayabilirsiniz.
Aslinda DOOM varsayilan olarak ses destegi vermemektedir, DOS'takinin tersine. musserver programi ses destegini Linux altinda ayrica vermektedir. <ftp://pandora.st.hmc.edu/pub/linux/musserver.tgz> olarak bulabilirsiniz.
6.22 Ses kartim tarafindan alinan cizirtilari nasil azaltabilirim?
Iyi kalite kablo kullanmak ve ses jartini farkli slotlarda kullanmayi denemek ise yarayabilir. Ses kartinin bir ses ayari varsa, farkli ayarlar kullanmayi deneyin, (en yuksek muhtemelen en iyi sonucu verecektir). Bir mixer programi kullanarak istenmeyen girisleri (ornegin mikrofondan) sifira indirebilirsiniz. Philip Braunbeck kendi ESS-1868 ses karti uzerinde tumlesik amplifieri (*) engellemek icin bir jumper oldugu bunu kapatmanin ses cizirtilarini engellemede oldukca etkili oldugunu yaziyor.
Bir 386 sistem uzerinde, cekirdek komut satiri secenegi no-hlt'in cizirtiyi azalttigini buldum. Bu cekirdege duragan islem tekrarinda halt emrinin kullanilmamasini iletiyor. Bunu aciliste el ile deneyebilirsiniz, veya LILO ayar dosyasinda append komutu ile append="no-hlt" duzenleme yapabilirsiniz.
6.23 Sesleri calabiliyor fakat kaydedemiyorum.
Bu durumda su adimlari deneyin:
· uygun aygiti (orn; mikrofon) secmek icin bir mixer program kullanin.
· alici performansini artirmak icin yine bu mixeri kullanin.
· MS-DOS altinda kartin kayit yapabildiginden emin olun.
Bazen calmak icin kullandiginizdan farkli bir DMA kanali kayit icin kullanilabilir. Bu durumda soz konusu olan kayit icin DMA kanalinin yanlis ayarlanmis olmasidir.
6.24 "Uyumlu" ses kartim sadece DOS altinda uyandirirsam calisiyor.
Cogu zaman "SounBlaster uyumlu" kartlar SoundBlaster surucusu yerine baska suruculer ile daha iyi calisirlar. Cogu kart SoundBlaster uyumlu oldugunu iddia eder (orn; "16-bit SB Pro uyumlu" veya "SB uyumlu 16-bit") ancak genelde bu SoundBlaster modu DOS oyunlari icin yapilmis bir ali cengiz oyunudur. Cogu kartin Linux altinda destek verilen bir 16-bit dogal modu vardir (2.0.1 ve uzeri).
Sadece bazi (genelde eski) kartlari calistirmak icin SoundBlaster modu secilmelidir. Bu duruma uymayan tek istisna yeni kart Mwave tabanli kartlardir.
6.25 16-bit SounBlaster "uyumlu" kartim Linux altinda sadece 8-bit modunda calisiyor.
SoundBlaster uyumlu oldugu iddia edilen kartlar aslinda yalnizca 8-bit SoundBlaster Pro uyumludur. Tipik olarak sahip olduklari 16-bit mod SoundBlaster 16 ile uyumlu olmadigi gibi diger Linux ses suruculeri ile de uyumlu degildirler.
MAD16 veya MSS/WSS suruculerini deneyerek 16-bit modda calistirmayi becerebilirsiniz.
6.26 Linux icin ses uygulamalarini nereden bulabilirim?
Linux'a ozel ses uygulamalarini su bir kac adresten edinebilirsiniz:
· <ftp://metalab.unc.edu/pub/Linux/kernel/sound/>
· <ftp://metalab.unc.edu/pub/Linux/apps/sound/>
· <ftp://tsx-11.mit.edu/pub/linux/packages/sound/>
· <ftp://nic.funet.fi/pub/Linux/util/sound/>
· <ftp://nic.funet.fi/pub/Linux/xtra/snd-kit/>
· <ftp://nic.funet.fi/pub/Linux/ALPHA/sound/>
Ayrica bu belgenin referaslar bolumune de bakiniz.
6.27 Ses surucusu yuklenebilir modul olarak derlenebilir mi?
Yeni guncel cekirdekler sayesinde bir kac sekilde yuklenebilir modul olarak kurulum yapilabilir.
/usr/src/linux/Documentation/sound altinda yer alan belgelere bakiniz, ozellikle de Introduction =Giris= ve Readme.modules =Benioku.moduller=.
6.28 Konsolda sistem beep'leri yerine ses kartimi kullanabilir miyim?
oplbeep programini deneyin; <ftp://metalab.unc.edu/pub/Linux/apps/sound/oplbeep-2.3.tar.gz>
Baska bir beep programi cesidi suradan bulunabilir; <ftp://metalab.unc.edu/pub/Linux/kernel/patches/misc/modreq_beep.tgz>
modutil paketi bir ornek programa ve cekirdek yamasina sahiptir. Bunlar cekirdekten bir istek geldiginde bir harici programi calistirarak ses uretimini saglarlar.
Alternatf olarak, bazi ses kartlarinda PC hoparlor ciktisini ses kartina yonlendirme secenegi vardir, boylece ses ses kartinin bagli oldugu hoparlorden gelmektedir.
6.29 VoxWare nedir?
4Front tarafindan gelistirilen ticari ses suruculeri eskiden VoxWare, USS (Unix Sound System), ve hatta TASD (Temporarily Anonymous Sound Drivers =Gecici olarak Anonim Ses Suruculeri=) olarak bilinirdi. Simdi OSS (Open Sound System) olarak pazarlaniyorlar. Linux cekirdegine eklenen bazen OSS/Free olarak adlandirilir.
6.30 Sox/Play/Vplay "gecersiz blok buyuklugu 1024" hatasi veriyor.
Ses surucusunun 1.3.67 surumundeki degisikler sonucu bazi ses calici programlar SNDCTL_DSP_GETBLKSIZE ioctl'u yanlis kontrol etmeleri sonucu 4096 olarak belirleyip hataya dustuler. Sonraki ses suruculeri duzeltildi.
6.31 Mixer ozellestirmeleri ne zaman ses surucusunu yuklesem sifirliyorlar.
Ses surucusunu yuklenebilir modul olarak kurup cekirdegin otamatik olarak yuklemesini ve indirmesini saglayabilirsiniz. Bu bir problem yaratabilir - ne zaman modul indirilip tekrar yuklense mixer ayarlari esli degerlerine geri donecektir. Bu bazi ses kartlarinda cok yuksek (orn; SoundBlaster16) veya cok dusuk ses ayari olarak degisir. Markus Gutschke (gutschk@uni-muenster.de) su cozumu bulmustur. /etc/conf.modules dosyasina suna benzer bir satiri ekleyin:
options sound dma_buffsize=65536 && /usr/bin/setmixer igain 0 ogain 0 vol 75
Bu mixer programinizin (bizim durumumuzda setmixer) ses modulu yuklenir yuklenmez calistirilacagi anlamina gelir.
Eger ses surucusunu cekirdegin icine gomulu olarak derlediyseniz ve acilista mixer programinizin da acilarak ses ayarlarini duzeltmesini isterseniz bunu sistem acilis dosyalarindan birine yazarak yapabilirsiniz; ornegin /etc/rc.d/rc.local.
6.32 Sadece root ses kaydedebiliyor.
Varsayilan olarak Readme.linux dosyasindaki script ses aygitlarini sadece root tarafindan okunacak sekilde yaratmaktadir. Bu durum olasi bir guvenlik acigini kapatmak amaci ile yapilir. Ag ortaminda bulunan bir Linux makinenin tersi bir durumda uzaktan kullanicilar tarafindan ses karti microfon ve eavesdrop (*) kullanilarak sistemi kirmasi olasidir. Bunu dert etmiyorsaniz bu scriptte kullanilan izinleri degistirebilirsiniz.
Varsayilan kurulumda, kullanicilar ses dosyalarini calabilmektedir. Bu bir guvenlik riski yaratmaz ancak dert yaratabilir.
6.33 IBM Thinkpad uzerinde ses surucusu destekleniyor mu?
mwave ses kartinin IBM Thinkpad diz ustu bilgisayarlarda kullanilmasini anlatan belge cekirdek kaynak kodu ile gelen /usr/src/linux/Documentation/sound/mwvare dosyasidir.
6.34 Uygulamalar hata veriyor cunku ses kartimin mixer ozelligi yok.
Bazi eski 8-bit SoundBlaster ses kartlari mixer aygitina sahip degildir. Bazi mixer'e bagli ses uygulamalari calismak icin bu aygiti kullanmaya calisirlar, ve haliyle basarisiz olurlar. Jens Werner (werner@bert.emv.ing.tu-bs.de) bunu asmak icin soyle bir bizans oyunu tezgahlamistir; /dev/mixer aygitini /dev/null'a link edin, tamamdir.
6.35 Bir SB16 CT4170 ile problemler.
Scott Manley'den (spm@star.arm.ac.uk):
Model numarasi CT4170 olan yeni tip bir SB16 modeli ortalikta dolasmaktadir. Bu yaratiklar tek bir DMA kanalina sahiptir ve kurmaya kalkisinca cekirdek 16-bit DMA'ya ulasmakta zorlanir. Sorunu cozmek icin DMA'yi 1'e adresleyin tamamdir.
6.36 Bir MIDI klavyeyi ses kartina baglamak.
Kim G. S. OEyhus'dan (kim@pvv.ntnu.no):
Bir Master klavyeden MIDI girisi saglamak uzre ses dokumentasyonlarini tum internetten taramama ragmen bir sey bulamadim. Problem su ki MIDI klavye de normal klavye de ayni aygiti kullaniyor; /dev/midi, en azindan OSS ses sisteminde. Boylece soyle bir sey bulmak durumunda kaldim ve sizlerle paylasiyorum. Bu basit bir sentezleyici ve tam MIDI destegi sunmaktadir.
BIR MIDI-MASTER KLAVYEYI MIDI'si OLAN BIR SES KARTINA DOGRUDAN BAGLAMAK
Bir MIDI master-klavye sentezleyicisi olmayan bir klavyedir, ve sadece bir MIDI-cikis fisi vardir. Bu dogru bir kablo ile cogu ses karti uzerindeki 15-pin =igne= D-SUB koprusune baglanabilir.
Boyle bir klavye ses kartinin MIDI sentezleyicisini kontrol etmek uzere kullanilabilir. Boylece klavye konrollu bir sentezleyici sahibi olursunuz.
Asagidaki programi derleyin, ornegin 'gcc -o prog prog.c' ve calistirin:
#include <fcntl.h>
main() { int fil, a; char b[256];
fil=open("/dev/midi", O_RDWR); for(;;) { a=read(fil, b, 256); write(fil, b, a); } }
7. Referanslar
Eger CD-ROM veya SCSI destegi veren bir ses kartiniz varsa Linux SCSI NASIL ve Linux CDROM NASIL belgeleri ek bilgi saglayacaktir.
Ses Calma NASIL belgesi cesitli formatlarda ses dosyalarinin Linux altinda nasil calinacagini anlatmaktadir.
Linux AWE32/64 Mini-NASIL belgesi SoundBlaster 32 ve 64 cardlarin Linux altinda kurulumunu anlatmaktadir.
Programlama bilgileri 4Front Technologies web sayfasindan elde edilebilir. <http://www.opensound.com/pguide>.
Su FAQ'lar =Sikca Sorulan Sorular / SSS= duzenli olarak Usenet haber obeklerine postalanmaktadir.
· PCsoundcards/generic-faq (Generic PC Soundcard FAQ)
· PCsoundcards/soundcard-faq (comp.sys.ibm.pc.soundcard FAQ)
· PCsoundcards/gravis-ultrasound/faq (Gravis UltraSound FAQ)
· audio-fmts/part1 (Audio file format descriptions)
· audio-fmts/part2 (Audio file format descriptions)
SSS'ler ayni zamanda bir kac urun uzerine posta listeleri ve arsiv sitelerini de vermektedir. Su Usenet obekleri ses ve veya music konulu tartismalari barindirmaktadir.
· alt.binaries.sounds.* (ses dosyasi alisverisi yapilan bir kac grup)
· alt.binaries.multimedia (Multimedya dosyalarinin alisverisi)
· alt.sb.programmer (Soundblaster programciligi listesi)
· comp.multimedia (Multimedia konulari)
· comp.music (Bilgisayar muzigi arastirma ve tartisma listesi)
· comp.sys.ibm.pc.soundcard.* (cesitli IBM ses karti gruplari)
Multimedya'ya adanmis bir web sitesi <http://viswiz.gmd.de/MultimediaInfo/>. Linux MIDI ve ses uygulamalarina ayrilmis bir baska iyi site ise <http://sound.condorow.net/>. Creative Labs'in web sitesi <http://www.creaf.com/>. MediaTrix web sitesi <http://www.mediatrix.com/>.
Linux posta listesi ses'i de kapsayan bir kac kanala sahiptir. Katilmak icin gerekli bilgiyi mesaj kismina "help" yazdiginiz bir mesaji majordomo@vger.rutgers.edu adresine atiniz. Bu listeler ses karti kurulumu icin tavsiye edilmez. Ses karti kurulumu gibi konular icin degil gelistirme yonundedirler.
Daha once de bahsedildigi uzre /usr/src/linux/drivers/sound dizini cekirdek kaynak kodu ile gelen ses karti spesifik belgelere sahiptir.
OSS hakkinda gerekli bilgi 4Front Technologies web sayfalarindan edinilebilir <http://www.opensound.com/>.
The Linux Software Map (LSM) =Linux Yazilim Haritasi= tarama kelimesi olarak "sound" =ses= yazdiginiz taktirde bulunmaz bir kaynaktir. The LSM bir cok anonim FTP sitesinde bulunabilir, biri de <ftp://metalab.unc.edu/pub/Linux/docs/LSM/> (onceki adi ile sunsite). Ayrica Linux uygulamalarinin veri tabanini tutan bir kac site de mevcuttur. Bunlardan birisi <http://www.freshmeat.net>.
The Linux Documentation Project =Linux Dokumentasyon Projesi= Linux uzerine bir kac kitaba sahiptir, birisi de Linux Installation and Getting Started =Linux Kurulum ve Baslangic= Bunlar anonim FTP sitelerinden ucretsiz olarak edinilebilir veya basili olarak satin alinabilinir.
Son olarak utanmaz arlanmazca bir giris: Eger Linux ve Multimedya hakkinda daha fazla ogrenmek isterseniz (ozellikle CD-ROM ve ses karti uygulamalari ve yazilim), yazmis oldugum Linux Multimedia Guide, ISBN 1-56592-219-0, O'Reilly and Associates tarafindan basilan kitabimi inceleyin. Orjinali ingilizce olan kitabin simdi Fransizca ve Japonca surumleri basilmistir. Ayrintilar icin 800-998-9938 Kuzey Amerika icin veya web sitesi <http://www.ora.com/catalog/multilinux/noframes.html> veya benim sitemden alinabilir <http://www.pobox.com/~tranter>.
Ceviren Notu: (*) uygun kelimeyi bulamamisimdir, yardima acigim
Listeden cikmak icin: unsub linux mesajini listeci@bilkent.edu.tr'a gonderiniz. Lutfen Listeci icin MIME / HTML / Turkce Aksan kullanmayin. Liste arsivinin adresi: http://listweb.bilkent.edu.tr/