1. Giriş
Amerika Birleşik Devletleri dışındaki bütün ülkelerde bilgisayar
kullanicilarinin iki temel sorunu vardır. Birincisi standart olmayan
karakterlerin ekranda görüntülenebilmesi, ikincisi de bilgisayara standart
olmayan bir klavye olduğunun anlatılabilmesi.
Türkçe için de aynı sorunlar fazlasıyla var. Fazlası, yıllardır
değişik işletim sistemleri tarafından değişik font standartları (DOS'çası
`code page'ler) kullanıldı. Bütün Türkçe karakterleri içeren standart,
ISO'nun (Internatinal Standards Organization - Uluslararası Standart
Organizasyonu) 8859-9 numaralı standardıdır (bu standart ayrıca latin 5
ya da lat5 olarak da bilinir).
2. Linux Konsolunda Türkçe
2.1. Konsol için Türkçe klavye düzeninin yüklenmesi
Linux konsolunda (text modunda) standart dışı bir klavye
kullancaksanız, `loadkeys' komutunu kullanmalısınız. Türkçe klavye
düzenlerini içeren dosyaları ftp ile,
compclup.ceng.metu.edu.tr/pub/linux/turkce
URL'sinden alabilirsiniz. Burada `tr.map' ve `trq.map' adlı iki dosya
bulacaksınız. Bunlardan tr.map, normal ABD klavye düzenin yanında `alt'
ve `altgr' tuşları ile c g i s o u tuşlarına basıldığında karşılık gelen
özel Türkçe karakterler görüntülenir. trq.map yaygın olarak kullnılmakta
olan Q-Türkçe kalvye düzenini içerir.
Linux'ta bir .map dosyasıyla klavyenizin düzenini belirlemek
için `loadkeys' komutu kullanılır. `loadkeys' sisteminizde yoksa, ileride
anlatılacak birçok komutu da içeren slackware dağıtımının `keytbls'
paketini sisteminize yüklemelisiniz. Bu paket, orjinallerini farklı ftp
arşivlerinden bulabileceğiniz birkaç paketten oluşur. Bu paket sistemde
yüklü değilse, yüklemenin kısa yolu bir ftp arşivinden bu paketi alıp
tar-gzip kullanarak sisteminize yüklemek olacaktır. Bu paketi yukarıda
verilen ODTÜ Bilgisayar Topluluğu arşivinden ya da herhangi bir slackware
arşivinden alabilirsiniz. `loadkeys' ve Türkçe .map dosyalarınız varsa,
loadkeys tr.map
loadkeys trq.map
komutlarından birini kullanarak istediğiniz klavye düzenini
yükleyebilirsiniz.
2.2 Ekranda Türkçe görüntüleme
Ekranınızda Türkçe karakter setinin tamamını görüntüleyebilmek
için öncelikle bunları içeren bir font (latin 5) yüklemelisiniz.
Linux'ta farklı herhangi bir font yüklemek için `setfont' komutu
kullanılır. Türkçe fontları, ODTÜ Bilgisayar Topluluğu arşivinden
alabilirsiniz, ya da `keytbls' paketindeki `iso09' ön adlı herhangi bir
fontu kullanabilirsiniz. Örneğin;
setfont tr8x16.map
komutu bir Türkçe font yükleyecektir.
Türkçe bir font yüklemeniz, ekranda özel Türkçe karakterleri
görebilmeniz için yeterli değil. Son olarak,
echo -e "\033(K"
sihirli komutunu vermeniz gerekiyor. Bu komut terminalinizin ASCII dışında
bir karakter setini gorüntülemesini sağlar. Bu nedenle Türkçe yazacağınız
her sanal konsolda (Virtual Console) tekrarlanması gerekir. Bu komutun
ardından, editörlerde rahatlıkla Türkçe yazabilirsiniz. Bazı cok
kullanılan programlarda (bash, tcsh, less gibi) Türkçe yazabilmek ya da
görebilmek için ek birkaç işlem daha yapmanız gerekir.
2.3 Bazı programlarda Türkçe kullanılması
2.3.1 bash ve tcsh
bash'ta Türkçe yazabilmek için aşağıdaki üç komutu ~/.inputrc
dosyanıza eklemeniz gerekir.
set meta-flag on
set output-meta on
set convert-meta off
tcsh için aşağıdaki iki komutu çalıştırmalı, ya da ~/.tcshrc dosyanıza
eklemelisiniz.
setenv LC_CTYPE ISO-8859-9
stty pass8
2.3.2 less
less'in Türkçe karakterleri göstermesi için ya aşağıdaki gibi
LESSCHARSET değişkenini latin5 (kullandığınız less latin5'i tanımıyorsa
latin1 yapmanızın da hiçbir farkı olmayacaktır) yapmalısınız, ya da `-r'
seçeneği ile birlikte kullanmalısınız.
LESSCHARSET=latin1
set LESSCHARSET latin1
Yukarıdaki satırlardan ilki sh, ksh ve bash için, ikincisi csh ve tcsh
için less kullanırken Türkçe karakterleri görmenizi sağlar.
2.4 Özet
Sisteminizde Türkçe kullanabilmek için aşağıdaki komutları
calıştırmalısınız. Sistem her açıldığında bu komutların çalışmasını
istiyorsanız, rc.local dosyasına ekleyebilirsiniz.
setfont tr8x16.fnt
loadkeys tr.map
echo -e "\033(K"
Bütün sanal konsollarınızda Türkçe kullanabilmek için, rc.local
dosyasına her konsol için,
echo -e "\033(K" >/dev/tty1
^-->Sanal konsol numarası
satırını ekleyin.
linux.org.tr daki turkce-nasil,isinize yaramasi dilegiyle
Love + respect
Oguz